Przedsiębiorcy prowadzący działalność gospodarczą w spółkach osobowych co do zasady ponoszą odpowiedzialność za jej ewentualne zobowiązania całym swoim majątkiem. Mimo, że ta ogólna reguła rzeczywiście ma przełożenie na praktykę, każda spółka posiada swoją własną specyfikę. Właśnie z tego powodu kwestia odpowiedzialności za długi w każdej z nich nieco się różni. Poniżej opiszę, jak wygląda sytuacja w przypadku zadłużenia w spółkach osobowych.
Przeczytaj także pozostałe artykuły z tej serii:
Odpowiedzialność za długi w spółkach kapitałowych
Odpowiedzialność za długi firmy – jednoosobowa działalność gospodarcza i spółka cywilna
Spółki osobowe w polskim porządku prawnym
W polskim prawie wyróżniamy cztery spółki osobowe. Jest to spółka:
- jawna,
- partnerska,
- komandytowa,
- komandytowo-akcyjna.
Odpowiedzialność za długi w spółce jawnej
To podstawowy rodzaj spółki osobowej uregulowanej w Kodeksie Spółek Handlowych. Powstanie takiej spółki ujawnia się w Krajowym Rejestrze Sądowym (KRS). Spółka osobowa nie posiada osobowości prawnej. Może ona jednak we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywana. Z uwagi na brak osobowości prawnej to nie spółka opłaca podatki, tylko jej wspólnicy. Natomiast przychód oraz ponoszone koszty dzieli się proporcjonalnie do posiadanego przez wspólników prawa udziału w spółce.
Jak wygląda odpowiedzialność za długi spółki, która może sama zaciągać zobowiązania?
Odpowiedzialność za zobowiązania spółki jawnej jest podobna do odpowiedzialności w spółce cywilnej. Pomimo tego, że spółka może zaciągać samodzielnie zobowiązania, za jej długi odpowiadają wspólnicy. Każdy wspólnik odpowiada za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem solidarnie z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką. Jednakże wierzyciel spółki może prowadzić egzekucję z majątku wspólnika dopiero wówczas, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna. Jest to tzw. subsydiarna odpowiedzialność wspólnika.
Ta z pozoru nic nie znacząca różnica w stosunku do reżimu odpowiedzialności w spółce cywilnej posiada jednak swą doniosłość. Szczególnie jeżeli weźmie się pod uwagę fakt, że w przypadku spółki cywilnej wierzyciel mógł swobodnie dokonywać wyboru pomiędzy zaspokojeniem się z majątku wspólnego wspólników oraz z majątku indywidualnego. W przypadku egzekucji zadłużenia w spółce jawnej, wierzyciel jest zobligowany do poszukiwania zaspokojenia najpierw z majątku spółki. Dopiero w przypadku bezskuteczności tej egzekucji, można egzekwować należność z majątków indywidualnych wspólników. Przy czym warto dodać, że bezskuteczność egzekucji zachodzi nie tylko wówczas, gdy egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna i zostanie to stwierdzone postanowieniem komornika, ale również wtedy, gdy jest oczywiste, że egzekucja ta będzie bezskuteczna. Do stwierdzenia bezskuteczności egzekucji nie trzeba więc prawomocnego postanowienia o umorzeniu postępowania względem spółki.
Odpowiedzialność za zobowiązania w spółkach osobowych – spółka partnerska
Spółka partnerska zawiązywana jest w celu wykonywania wolnych zawodów takich jak prawnik, lekarz czy architekt.
Spółka partnerska, podobnie jak spółka jawna, może być podmiotem praw i obowiązków. Może także występować w sądzie jako powód oraz pozwany. Może również we własnym imieniu podpisywać umowy.
Odpowiedzialność za zobowiązania spółki kształtuje się jednak odmiennie niż w spółce jawnej. Partnerzy w spółce partnerskiej nie ponoszą odpowiedzialności za szkody spowodowane przez innych wspólników poprzez wykonywanie przez nich działalności zawodowej. Wyjątkiem jest sytuacja, w której umowa spółki wyraźnie wskazuje na jednego bądź kilku partnerów, którzy za zobowiązania spółki ponosić będą pełną odpowiedzialność. Rozdział odpowiedzialności nie dotyczy jednak zobowiązań zaciągniętych przez spółkę na wspólny cel, jak na przykład zaciągnięcie kredytu na nową siedzibę spółki.
Odpowiedzialność za długi w spółce komandytowej
To rodzaj spółki osobowej, w której występują dwa rodzaje wspólników: komplementariusze i komandytariusze. Za zobowiązania spółki odpowiadają oni w sposób zróżnicowany.
Spółka komandytowa odpowiada w pierwszej kolejności swoimi własnymi aktywami. Jeżeli majątek spółki jest niewystarczający by pokryć zadłużenie, wówczas co najmniej jeden ze wspólników zwany komplementariuszem odpowiada za zobowiązania spółki całym swoim majątkiem solidarnie wraz z pozostałymi wspólnikami i spółką.
Co najmniej jeden ze wspólników zwany komandytariuszem odpowiada za długi spółki do określonej w umowie kwoty. Jest to tzw. suma komandytowa. Komandytariusz odpowiada za zobowiązania spółki wobec jej wierzycieli tylko do wysokości sumy komandytowej. Jeżeli długi są wyższe- komandytariusz nie odpowiada za nie swoim własnym majątkiem.
Podkreślić trzeba, że subsydiarna odpowiedzialność wspólników w spółce komandytowej nie dotyczy odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe. W odniesieniu do tego rodzaju długów odpowiedzialność wspólników jest solidarna ze spółką, to znaczy, że egzekucja należności publicznoprawnych następuje niezależnie od możliwości zaspokojenia się w pierwszej kolejności z majątku samej spółki. Wierzyciel, czyli Urząd Skarbowy może dochodzić zapłaty podatku zarówno od spółki jak i od wspólników, od każdego z tych podmiotów z osobna bądź od wszystkich łącznie. Urząd może także prowadzić egzekucję w stosunku do niektórych tylko wspólników. Wspólnicy, wobec których Urząd Skarbowy przeprowadził skuteczną egzekucję mają prawo domagać się od pozostałych wspólników wyrównania wyegzekwowanego roszczenia.
Odpowiedzialność za zobowiązania w spółkach osobowych – spółka komandytow-akcyjna
Odpowiedzialność za zobowiązania w spółce komandytowo-akcyjnej jest zbliżona do odpowiedzialności, z jaką mamy do czynienia w spółce komandytowej. Tu również występują dwa rodzaje wspólników, choć zamiast komandytariusza pojawia się anonimowy akcjonariusz.
Odpowiedzialność komplementariusza za zobowiązania spółki jest osobista, odpowiada on całym swoim majątkiem. W dodatku jest solidarna i subsydiarna, lecz nie w odniesieniu do zaległości podatkowych. Podobnie jak ma to miejsce w spółce komandytowej, odpowiedzialność komplementariusza za długi spółki w podatkach jest tylko solidarna ze spółką oraz pozostałymi wspólnikami. Wierzyciel może dokonywać egzekucji zarówno na spółce jak i na wspólnikach, zaś kolejność dokonywania egzekucji należności nie będzie miała tu znaczenia.
Akcjonariusz nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania spółki. Ponosi on jednak ryzyko majątkowe związane z wnoszonymi do spółki wkładami. Wierzyciel egzekwując swoją należność może zaspokoić się z aktywów wniesionych do spółki przez akcjonariusza.
Istnieją szczególne przypadki, w których akcjonariusz może ponieść odpowiedzialność za zobowiązania spółki. Będzie to miało miejsce w szczególności, gdy:
- jego nazwisko lub nazwa zostały umieszczone przez przeoczenie lub celowo w firmie (nazwie) spółki lub też
- kiedy działa w imieniu spółki jako pełnomocnik lub prokurent i nie ujawnia tego faktu na zewnątrz bądź przekracza zakres swojego umocowania lub gdy działa w ogóle bez pełnomocnictwa.
W takiej sytuacji akcjonariusz odpowie osobiście za skutki dokonanej przez siebie czynności.
Jeśli akcjonariusz zmieni swój status i stanie się komplementariuszem (za zgodą wszystkich dotychczasowych komplementariuszy), będzie on odpowiadać także za zobowiązania spółki istniejące w chwili wpisania spółki do KRS.
