Ze względu na powszechną swobodę przemieszczania się – w ramach krajów należących do Unii Europejskiej – oraz postępujący proces globalizacji coraz częściej można spotkać się z tzw. małżeństwami lub parami mieszanymi. Z taką sytuacją mamy do czynienia, kiedy dwie osoby tworzące związek są innej narodowości i posiadają odmienne obywatelstwa. Gdy między partnerami posiadającymi dzieci dochodzi do konfliktu – niejednokrotnie jedno z rodziców udaje się z dzieckiem na terytorium innego kraju, najczęściej bez zgody drugiego z nich. Czy taki stan rzeczy jest zgodny z prawem? Kiedy zachodzi transgraniczne uprowadzenie rodzicielskie? Jak bronić się przed zabraniem dziecka przez jednego z rodziców do innego kraju? 

Na te pytania odpowiadamy w poniższym artykule. Zapraszamy do lektury!

Prawo unijne i Konwencja Haska

Aktami prawnymi, które w głównej mierze regulują problematykę uprowadzenia dzieci są:

• Konwencja dotycząca cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę z 1980 r. (tzw. Konwencja Haska) oraz
• Rozporządzenie unijne 2019/1111 z 2019 r., regulujące m.in. sprawy uprowadzenia dziecka za granicę. 

Konwencja Haska ma na celu zagwarantowanie, że dziecko bezprawnie uprowadzone lub zatrzymane w innym kraju, który przystąpił do Konwencji, niezwłocznie powróci do uprawnionej osoby. Z drugiej strony, uwzględnia ona respektowanie prawa do opieki i odwiedzin, gwarantowanych przez umawiające się państwa strony Konwencji. Do Konwencji – poza Polską – przystąpiło wiele państw z całego świata, a wśród nich:

• Czechy,
• Dania,
• Hiszpania,
• Irlandia,
• Niemcy,
• Norwegia,
• USA,
• Szwajcaria,
• Szwecja,
• Turcja,
• Ukraina czy
• Wielka Brytania. 

Cel Rozporządzenia unijnego jest podobny. Ma ono regulować kwestie uprowadzeń dzieci na terytorium Unii Europejskiej. Ponadto ma przyczyniać się do harmonijnego wykonywania postanowień zawartych właśnie w Konwencji Haskiej. 

Czym jest transgraniczne uprowadzenie rodzicielskie?

W myśl Konwencji Haskiej, uprowadzenie lub zatrzymanie dziecka ma charakter bezprawny, gdy następuje przy jednoczesnym naruszeniu prawa do opieki, które zagwarantowano konkretnej osobie poprzez organy kraju, w którym dziecko miało miejsce stałego pobytu przed uprowadzeniem. Rozporządzenie unijne podobnie definiuje bezprawne uprowadzenie lub zatrzymanie dziecka, wskazując, że ma ono miejsce, gdy zatrzymanie narusza pieczę nad dzieckiem, uzyskaną na mocy orzeczenia, z mocy prawa lub poprzez porozumienie ważne w świetle prawa państwa członkowskiego, w którym dziecko zwykle przebywa – pod warunkiem, że w momencie dokonania uprowadzenia piecza nad dzieckiem faktycznie była wykonywana.

Jakie sytuacje pojawiają się w praktyce?

Uprowadzenie dziecka może mieć różnorodny charakter. Chodzi tutaj o rozmaite sytuacje, a wśród nich przede wszystkim wskazać można przypadek uprowadzenia lub bezprawnego zatrzymania dziecka przez jednego z rodziców. Poniżej przedstawiamy te sytuacje, z którymi najczęściej mamy do czynienia. 

1. Po rozwiązaniu rodziny dziecko nadal mieszka z jednym z rodziców. Drugi rodzic natomiast nadal ma kontakt z dzieckiem, poprzez wykonywanie prawa do odwiedzin. Podczas pobytu u rodzica niesprawującego „przeważającej” opieki dziecko jest wywożone za granicę lub tam zatrzymywane.

Uwaga! 

Pewną formą „uprowadzenia” dziecka jest także zmiana miejsca zamieszkania rodzica, który sprawuje główną opiekę nad dzieckiem. 

2. Rodzic mieszkający z dzieckiem przenosi ich miejsce zamieszkania za granicę. Powody przeprowadzki mogą być różne. Często związane są na przykład z: nowym związkiem partnerskim rodzica, aspektami zawodowymi lub lepszą siecią społeczną (tj. członkami rodziny rodzica, którzy – ze względu na swoją sytuację – mogą wspierać rodzica sprawującego opiekę w godzeniu życia zawodowego i rodzinnego dla dobra dziecka).

3. Częstym powodem bezprawnego wywiezienia dziecka za granicę jest przemoc domowa. Gdy jeden rodzic zagraża zdrowiu fizycznemu lub psychicznemu dziecka, a nawet jego życiu – drugi bezprawnie ucieka z dzieckiem za granicę.

4. Wreszcie uprowadzenia lub bezprawnego zatrzymania dziecka może dokonać także krewny dziecka. Dziecko zostaje uprowadzone przez członka swojej rodziny, który nie ma nad nim ani opieki, ani praw rodzicielskich. Mogą być to na przykład dziadkowie, wujek czy ciocia dziecka. 

Transgraniczne uprowadzenie rodzicielskie – wniosek o powrót dziecka

W sytuacji, gdy dojdzie już do bezprawnego uprowadzenia lub zatrzymania dziecka, istnieje możliwość złożenia wniosku o powrót dziecka. Składa się go na podstawie Konwencji Haskiej. Może go złożyć osoba:

• będąca rodzicem dziecka, który ma prawo do co najmniej wspólnego decydowania o jego miejscu pobytu albo
• osoba pełniąca funkcję opiekuna prawnego uprowadzonego dziecka. 

Jakie warunki należy spełnić, aby wnioskować o powrót dziecka do kraju?

• Wniosek może dotyczyć wyłącznie dziecka, które nie ukończyło 16 lat.
• Przed uprowadzeniem dziecko na stałe zamieszkiwało w państwie będącym stroną Konwencji.
• Uprowadzenie nastąpiło do kraju (innego niż miejsce stałego zamieszkania), który również do niej przystąpił.

Wniosek należy złożyć do polskiego Ministerstwa Sprawiedliwości lub do odpowiedniego organu państwa, w którym dziecko przebywa w wyniku uprowadzenia lub zatrzymania.

Co zawrzeć we wniosku przy uprowadzeniu transgranicznym?

Wniosek może obejmować:

• polecenie zwrócenia dziecka albo
• żądanie realizowania prawa do kontaktów. 

Składany jest on na specjalnych formularzach, dostępnych w kilku językach. Osoby, które nie posiadają dokładnej wiedzy o tym, gdzie aktualnie przebywa dziecko, również mogą złożyć wniosek. Wówczas należy mieć jedynie uzasadnione przypuszczenia co do miejsca, w którym dziecko się znajduje. 

Konwencja kieruje się zasadą zapewnienia niezwłocznego powrotu dziecka do państwa, gdzie dziecko na stałe przebywa. To dlatego właściwy organ kraju, w którym dziecko przebywa ze względu na dokonanie uprowadzenia lub zatrzymania, zarządza natychmiastowy powrót dziecka, jeżeli wniosek został złożony w ciągu roku od momentu uprowadzenia dziecka. Powrót dziecka po upływie roku także zostanie zarządzony, o ile zostanie ustalone, że dziecko nie przyzwyczaiło się jeszcze do nowego miejsca pobytu. 

Stanowisko Komisji Europejskiej w zakresie polskich postępowań

W świetle przedstawionej powyżej problematyki oraz wprowadzenia przez polskiego ustawodawcę tzw. „ustawy antyprzemocowej” wywiązała się różnica zdań pomiędzy Komisją Europejską a polskim rządem, dotycząca prawidłowego wykonywania przez Polskę postanowień Konwencji Haskiej. Komisja Europejska wskazała, że polskie organy dążą do niezasadnego przedłużania postępowań związanych z rozpatrywaniem wniosków o powrót dzieci, co stoi w sprzeczności z postanowieniami wynikającymi z przepisów Konwencji Haskiej, której Polska jest stroną.

Chodzi tutaj o sytuację bezprawnego uprowadzenia dzieci na terytorium Polski albo też bezprawnego ich przetrzymywania na terytorium naszego kraju. W związku z nieprawidłowościami w rozpatrywaniu wniosków o powrót dziecka, Komisja Europejska zdecydowała się w styczniu bieżącego roku wszcząć postępowanie przeciwko Polsce. Ma ono na celu wyjaśnienie ewentualnych uchybień związanych z tempem pracy organów odpowiedzialnych za udział w postępowaniach z zakresu uprowadzeń transgranicznych dzieci. Postępowanie ma także rozwiać wszelkie wątpliwości dotyczące praktycznego stosowania przepisów związanych z uprowadzeniami rodzicielskimi. Na wnioski z niego płynące trzeba będzie poczekać zapewne jeszcze kilka miesięcy.

Rodzicu, Opiekunie! Potrzebujesz wsparcia w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę lub jego zatrzymania w innym kraju i nie wiesz, jakie kroki podjąć? Skontaktuj się z nami!

Przeczytaj także: Alimenty z zagranicy – jak je skutecznie wyegzekwować?