Kindergeld dla Polaków w Niemczech – to warto wiedzieć w praktyce
- Kindergeld jest jednym z najbardziej popularnych świadczeń, z którego chętnie korzystają Polacy będący zatrudnieni na terytorium Niemiec. Przyznanie świadczenia Kindergeld nie następuje automatycznie – aby je uzyskać należy złożyć specjalny wniosek wraz z odpowiednimi załącznikami oraz spełnić warunki do jego uzyskania. Zanim złożymy wniosek o przyznanie Kindergeld, warto upewnić się, że spełniamy wymogi dla jego uzyskania, w przeciwnym razie niemiecki organ może odmówić przyznania nam tego świadczenia. Co więcej, pobieranie Kindergeld wbrew przepisom ustawy, nawet gdy zostanie nam ono przyznane, może skutkować tym, że niemiecki organ zażąda jego zwrotu ze skutkiem wstecznym, co może powodować konieczność zwrotu sumy w wysokości od kilku do nawet kilkunastu tysięcy euro! Zatem już dziś zapoznaj się z naszym wpisem, sprawdź, czy przysługuje Ci Kindergeld i uniknij ryzyka pobierania Kindergeld jako świadczenia nienależnego.
Kindergeld – na czym polega?
- Kindergeld jest świadczeniem w gruncie rzeczy porównywalnym do polskiego świadczenia rodzinnego 500+, znacząco różni się od niego jednak wysokością – sumy uzyskiwane z Kindergeld są bowiem wyższe niż równowartość 500 złotych. Kindergeld to świadczenie pieniężne zasadniczo przysługujące rodzicowi zatrudnionemu w Niemczech lub prowadzącemu na terytorium Niemiec działalność gospodarczą (tzw. Gewerbe). Gdy rodzic spełni wszystkie warunki określone w przepisach prawnych, złoży odpowiednio wypełniony wniosek oraz załączniki, a wniosek ten zostanie pozytywnie rozpatrzony, uzyskuje się prawo do zasiłku Kindergeld, co skutkuje comiesięcznymi wpłatami na konto bankowe, w wysokości kilkuset euro miesięcznie (konkretna kwota zależy prawa do pobierania Kindergeld w całości lub w części, o czym będzie jeszcze mowa w dalszej części wpisu).
Kiedy przysługuje Ci Kindergeld?
- Kindergeld przysługuje rodzicowi w konkretnych, wskazanych w ustawie sytuacjach. Warunkiem uzyskania Kindergeld jest posiadanie tzw. nieograniczonego obowiązku podatkowego. Co to oznacza? Najprościej mówiąc – rodzic musi zamieszkiwać na terytorium Niemiec i tam płacić podatki od wszystkich swoich dochodów. Okoliczność zamieszkiwania na terytorium Niemiec najczęściej musi zostać wykazana poprzez przedstawienie odpowiedniego dokumentu w formie potwierdzenia zameldowania na terytorium Niemiec (tzw. Meldebestätigung). W sytuacji, gdy wymóg nieograniczonego obowiązku podatkowego nie jest spełniony, aby uzyskać Kindergeld należy pracować na terytorium Niemiec u niemieckiego pracodawcy albo prowadzić tam niemiecką działalność gospodarczą. Wyjątkowo, rodzice, którzy nie mieszkają na terytorium Niemiec ani nie są nieograniczeni podatkowo mogą uzyskać Kindergeld jeżeli są objęci obowiązkowym ubezpieczeniem przy niemieckiej Bundesagentur für Arbeit (Federalna Agencja Pracy), pracują jako wolontariusze lub misjonarze, wykonują pracę w niemieckich instytucjach zagranicą lub pobierają niemiecką emeryturę. W związku z tym, iż każdy przypadek jest inny i za sprawą drobnych różnić może zostać oceniony inaczej, jeżeli masz wątpliwości, czy przysługuje Ci Kindergeld najlepiej skonsultować się ze specjalistą. Jeżeli jedno z powyższych wymagań zostaje spełnione i rodzic ma prawo do uzyskania Kindergeld pozostaje mu złożyć specjalny wniosek wraz z odpowiednimi załącznikami. Jeżeli chodzi o wspomniane załączniki to jednym z nich jest załącznik „Kind”, który dotyczy dziecka, na które rodzic pragnie uzyskać świadczenie. Obowiązuje tutaj zasada: ile dzieci – tyle załączników. Jeżeli zatem starasz się o przyznanie świadczenia na więcej niż jedno dziecko musisz pamiętać o złożeniu załączników w odpowiednio większej liczbie. Baczną uwagę należy zwrócić także na skompletowanie dokumentów, które należy załączyć do wniosku, aby wykazać okoliczności dotyczące m.in. uzyskiwanych dochodów. Załączane dokumenty mają istotne znaczenie, w oparciu o nie organ będzie rozstrzygał, czy danemu rodzicowi świadczenie przysługuje i w jakiej wysokości.
Który z rodziców otrzyma Kindergeld?
- Należy pamiętać, że Kindergeld może pobierać tylko jeden z rodziców. W sytuacji, kiedy rodzice zamieszkują wspólnie z dzieckiem muszą porozumieć się co do tego, kto będzie pobierał świadczenie. W sytuacji, gdy rodzice dziecka mieszkają osobno świadczenie będzie wypłacane temu z rodziców, z którym dziecko stale mieszka. Jeżeli dziecko nie mieszka na stałe z żadnym z rodziców, ponieważ np. sprawują oni po równo pieczę naprzemienną, wówczas Kindergeld będzie przysługiwał osobie, która pokrywa koszty utrzymania dziecka w najszerszym zakresie.
- W sytuacji, gdy rodzic, któremu przysługuje uprawnienie do pobierania Kindergeld nie płaci na rzecz dziecka alimentów albo płaci je w zaniżonej kwocie, wówczas drugi z rodziców wychowujący dziecko może złożyć do Familienkasse wniosek, aby Kindergeld był wypłacany jemu. Co więcej, w sytuacji, kiedy Kindergeld nie jest jeszcze przyznany, rodzic mieszkający z dzieckiem w Polsce, nawet gdy sam nie spełnia warunków dla otrzymania Kindergeld, może złożyć wniosek o przyznanie świadczenia w związku z tym, że drugi z rodziców warunki do przyznania Kindergeld spełnia – chodzi tutaj głównie o sytuacje, gdy jeden z rodziców pracuje w Niemczech i nie płaci alimentów na dziecko, a drugi z rodziców mieszka z dzieckiem w Polsce.
Do kiedy można pobierać Kindergeld?
- Zasadą jest, że Kindergeld należy się na każde dziecko do momentu ukończenia przez dziecko 18. roku życia. Od zasady tej zostały jednak przewidziane wyjątki: jeżeli dziecko jest bezrobotne, wówczas Kindergeld przysługuje do 21. roku życia. Jeżeli po osiągnięciu pełnoletniości dziecko nadal się kształci wówczas Kindergeld przysługuje do 25. roku życia. Jeżeli dziecko wykonuje pracę wakacyjną w pełnym wymiarze albo wykonuje pracę w innym okresie niż wakacyjny i jest to praca w wymiarze do 20 godzin tygodniowo z wynagrodzeniem do 450€ brutto (tzw. Minijob) wówczas w dalszym ciągu rodzic jest uprawniony do pobierania Kindergeld.
- Również dziecko, które jest sierotą lub nie zna miejsca pobytu swoich rodziców, a ukończyło 18 lat, może otrzymać Kindergeld na samego siebie. Dziecko zasadniczo musi jednak mieć miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu na terytorium Niemiec. Jeżeli jednak mieszka w innym państwie Unii Europejskiej Kindergeld będzie mu przysługiwać, jeżeli pobiera niemiecką rentę np. rodzinną. Świadczenie Kindergeld będzie jednak należne dziecku tylko wtedy, gdy nie ma innych osób, które mogłyby w jego imieniu starać się o uzyskanie tego świadczenia, w szczególności rodziców adopcyjnych.
Familienkasse jako organ przyznający świadczenie Kindergeld
- Warto krótko wspomnieć o niemieckim organie, który prowadzi sprawy dotyczące Kindergeld. Organem tym jest Familienkasse, która rozpatruje wnioski o przyznanie Kindergeld, dokonuje wypłaty świadczenia, a także na bieżąco weryfikuje sytuację uprawnionych do Kindergeld, przy czym może żądać przedłożenia odpowiednich dokumentów także w trakcie pobierania świadczenia oraz żądać zwrotu świadczeń, które zostały pobrane nienależnie. Należy pamiętać, że pisma, które Familienkasse kieruje do osób starających się o Kindergeld lub już otrzymujących są zawsze sporządzone są w języku niemieckim, również po niemiecku należy odpowiadać na wszelkie pisma, które otrzymamy od Familienkasse. W zakresie właściwości Familienkasse obowiązuje regionalizacja – wniosek o Kindergeld należy złożyć do Familienkasse właściwej ze względu na miejsce zamieszkania osoby, która taki wniosek składa. Jeżeli z wnioskiem występuje osoba mieszkająca w Polsce, wówczas właściwą placówką będzie Familienkasse w Chemnitz. Praktyczną wskazówką jest, aby dokumenty załączane do wniosku o Kindergeld przesyłać do Familienkasse w formie kopii, a nie oryginałów – wyjątek stanowią same załączniki do wniosku oraz inne dokumenty, których przedłożenia w oryginale wyraźnie żąda Famlienkasse, jest to m.in. zaświadczenie niemieckiego pracodawcy (Bescheinigung des Arbeitsgebers). W przypadku całej reszty dokumentacji, np. akt urodzenia dziecka, należy składać dobrej jakości kopie.
Jak wysokie jest świadczenie Kindergeld?
- Od 1. stycznia 2023 wprowadzono zmiany, w wyniku których na każde dziecko przysługuje świadczenie w wysokości 250€. Kwota ta będzie przysługiwać na każde z dzieci niezależnie od tego, na ile z nich rodzic pobiera Kindergeld. Należy zauważyć, że w dalszym ciągu jest to kwota atrakcyjniejsza niż w przypadku polskiego świadczenia wychowawczego, nawet jeżeli zgodnie z zapowiedziami zostanie ono podwyższone do kwoty 800 zł. Trzeba jednak pamiętać, że w przypadku spełnienia wymogów dla pobierania zarówno polskiego świadczenia jak i niemieckiego Kindergeld, nie obowiązuje tutaj dowolny wybór, lecz konkretne reguły wskazane w przepisach dotyczących koordynacji świadczeń społecznych, o czym będzie mowa poniżej. Brak zastosowania się do tych reguł, może rodzić konsekwencje w postaci obowiązku zwrotu jednego ze świadczeń.
Kindergeld, 500+, ubezpieczenie w KRUS oraz dodatek dyferencyjny – jak to połączyć?
- W sytuacji, gdy na to samo dziecko istnieje możliwość uzyskania zarówno Kindergeld jak i polskiego świadczenia wychowawczego pojawia się pytanie, które z nich można pobierać, tak aby nie narazić się na ewentualne ryzyko związane z obowiązkiem zwrotu nienależnie pobranego świadczenia. Kwestie te regulują przepisy dotyczące koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. W przypadku zbiegu prawa do świadczeń obowiązuje ogólna zasada, zgodnie z którą krajem pierwszeństwa będzie zawsze kraj, w którym uprawniony rodzic pracuje lub prowadzi działalność gospodarczą i w którym mieszka dziecko, na które rodzic chce uzyskać świadczenie. Zatem w sytuacji, gdy tata dziecka pracuje w Niemczech, a mama, która nie wykonuje pracy zawodowej, oraz dziecko mieszkają w Polsce, rodzinie będzie przysługiwało świadczenie Kindergeld w pełnej wysokości. Inaczej jednak sytuacja będzie kształtowała się, gdy mama mieszkająca z dzieckiem w Polsce również będzie wykonywać pracę zawodową. Wówczas krajem pierwszeństwa będzie Polska i to polskie świadczenie wychowawcze będzie tym, o które rodzina powinna starać się w pierwszej kolejności. Jednak ze względu na to, że tata dziecka pracuje w Niemczech oraz na fakt, że Kindergeld jest świadczeniem wyższym niż polskie świadczenie wychowawcze, będzie istniała możliwość uzyskania tzw. dodatku dyferencyjnego, czyli świadczenia stanowiącego różnicę pomiędzy kwotą Kindergeld, a uzyskiwanym polskim świadczeniem wychowawczym (dodatek dyferencyjny = Kindergeld – kwota polskiego świadczenia). Kwota, którą otrzyma rodzina będzie zasadniczo taka sama jak ta, która zostałaby uzyskana poprzez pobieranie samego Kindergeld, jednak będzie ona pochodzić z dwóch źródeł – niemieckiej Famlienkasse i polskiego ZUS.
- Częstym zagadnieniem, z którym zgłaszają się do nas nasi Klienci jest kwestia ubezpieczenia w KRUS. Należy bezwzględnie pamiętać, że osoba ubezpieczona w KRUS jako domownik rolnika traktowana jest przez niemiecką Famlienkasse jak osoba wykonująca działalność zarobkową - tym samym w takiej sytuacji należy w pierwszej kolejności starać się o polskie świadczenia wychowawcze, a dopiero w dalszej kolejności o dodatek dyferencyjny z tytułu pracy w Niemczech przez drugiego z rodziców dziecka. W przeciwnym razie, gdy będziemy pobierać Kindergeld w pełnej wysokości, Famlienkasse wyda decyzję zobowiązującą do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia.
Elterngeld, Witwenrente, Altersrente – jakie inne świadczenia z Niemiec można uzyskać?
- Oprócz świadczenia Kindergeld, nasza Kancelaria specjalizuje się w uzyskiwaniu dla naszych Klientów innych świadczeń z niemieckiego ubezpieczenia społecznego. Do najpopularniejszych z nich należą świadczenie rodzinne Elterngeld, renta rodzinna Witwenrente oraz świadczenie emerytalne Altersrente.
- Elterngeld jest świadczeniem przysługującym rodzicom z tytułu urodzenia się dziecka. Jest to świadczenie, które ma zapewnić środki finansowe na czas sprawowania osobistej opieki nad nowo narodzonym dzieckiem. Warunkiem dla uzyskania Kindergeld jest zatrudnienie bądź wykonywanie działalności gospodarczej w Niemczech, przy jednoczesnym zamieszkiwaniu na terytorium Niemiec. Rodzice otrzymają Elterngeld, gdy przebywają na tzw. Elternzeit, czyli urlopie udzielonym przez pracodawcę w związku ze sprawowaniem opieki nad dzieckiem. Elterngeld w wersji podstawowej przysługuje w wymiarze łącznie 14 miesięcy dla obojga rodziców, każdy z rodziców może otrzymać świadczenie na nie mniej niż 2 miesiące i nie więcej niż na 12 miesięcy – przykładowo mama dziecka może wykorzystać 12 miesięcy, a tata dziecka 2 miesiące. Miesięczna kwota świadczenia Elterngeld uzależniona jest dochodów osiąganych przez rodziców z pracy zarobkowej i waha się od 300€ do 1800€ miesięcznie. Wniosek o przyznanie Kindergeld należy złożyć we właściwej miejscowo placówce ze względu na miejsce zamieszkania dziecka. Wniosek musi zostać podpisany przez oboje rodziców.
- Do wniosku należy załączyć także odpowiednie dokumenty, które umożliwią organowi sprawne rozpatrzenie wniosku, w tym zaświadczenia od pracodawcy rodzica składającego wniosek i dokumenty wypełnione przez niemiecką kasę chorych, w której ubezpieczony jest rodzic wnioskujący o Elterngeld.
- Witwenrente, czyli renta wdowia, to świadczenie skonstruowane na kształt polskiej renty rodzinnej. O Witwenrente może starać się osoba, której małżonek lub partner z zarejestrowanego związku, zmarł i która nie zawarła nowego związku małżeńskiego. Warunkiem jest, aby osoba zmarła podlegała obowiązkowi niemieckiego ubezpieczenia społecznego przez co najmniej pięć lat. Spełnienie tego wymogu nie jest jednak koniczne, gdy śmierć nastąpiła wskutek wypadku przy pracy lub gdy osoba zmarła sama pobierała rentę. W zakresie Witwenrente możliwym uzyskanie jest tzw. małej i dużej renty – große i kleine Witwenrente. Kleine Witwenrente przysługuje, jeżeli pozostały przy życiu małżonek ma mniej niż 47 lat i nie jest niezdolny do pracy zarobkowej ani nie wychowuje dziecka. Kleine Witwenrente jest wypłacana w wysokości 25% renty, którą zmarły małżonek faktycznie otrzymywał lub mógłby otrzymać w chwili śmierci. Analogicznie große Witwenrente będzie przysługiwać w sytuacji, gdy uprawniony małżonek ma 47 lat lub więcej albo jest niezdolny do pracy lub wychowuje małoletnie dziecko czy też dziecko niepełnosprawne, niezależnie od jego wieku. Große Witwenrente przysługuje w wysokości 55% renty, którą zmarły małżonek otrzymywał lub mógłby otrzymywać w chwili śmierci. Za ustalenie prawa do wypłaty Witwenrente odpowiedzialny jest niemiecki organ Deutsche Rentenversichrung, do którego należy wystąpić z wnioskiem o przyznanie tego świadczenia, uwzględniając przy tym konieczność przesłania także niezbędnych załączników.
- Nasza Kancelaria pomaga Klientom także w uzyskaniu świadczenia Altersrente, czyli odpowiednika polskiego świadczenia emerytalnego. Warunkiem dla jego uzyskania jest po pierwsze osiągnięcie wieku emerytalnego, który w zależności od roku urodzenia waha się obecnie pomiędzy 65, a 67 lat. Inaczej niż w Polsce, w Niemczech wiek emerytalny jest zrównany zarówno w stosunku do kobiet jak i mężczyzn. Przykładowo, osoby urodzone w roku 1964 będą mogły uzyskać świadczenie emerytalne po ukończeniu pełnych 67 lat. Drugim warunkiem, który należy spełnić, aby uzyskać niemieckie świadczenie Altersrente jest odbycie minimalnego okresu składkowego, który wynosi 5 lat – w uproszczeniu oznacza, to że należy przepracować co najmniej 5 lat na niemieckiej umowie o pracę lub prowadzić niemiecką działalność gospodarczą. Jeżeli zatem pracowałeś w Niemczech warto sprawdzić, czy przysługuje Ci prawo do niemieckiej emerytury. Niemiecka emerytura przysługuje niezależnie od aktualnego miejsca zamieszkania oraz uzyskiwania polskiego świadczenia emerytalnego. Jeżeli zatem pracowałeś zarówno w Polsce jak i w Niemczech może okazać się, że obok polskiej emerytury jesteś uprawniony także do pobierania niemieckiej Altersrente. Wyliczenia wysokości niemieckiego świadczenia emerytalnego dokonuje, wspomniany już, niemiecki organ Deutsche Rentenversicherung w oparciu o specjalne wzory oparte o wiele indywidualnych zmiennych. Jeżeli jednak chciałbyś się dowiedzieć, w jakiej wysokości świadczenie możesz aktualnie otrzymać lub będziesz mógł uzyskać w przyszłości, wystarczy zwrócić się do organu z odpowiednim wnioskiem w języku niemieckim.
- Jako Kancelaria Prawa Międzynarodowego specjalizujemy się w problematyce z zakresu koordynacji świadczeń z zabezpieczenia społecznego i pozyskujemy dla naszych Klientów świadczenia oferowane w ramach niemieckiego ubezpieczenia społecznego. Jeżeli zatem chciałbyś sprawdzić, czy dane świadczenie Ci przysługuje lub jaka będzie jego wysokość skontaktuj się z nami, chętnie udzielimy Ci wyczerpujących informacji. Służymy także pomocą w zakresie ustalenia czy świadczenie, które pobierasz faktycznie Ci przysługuje oraz czy niemiecki organ ma prawo żądać jego zwrotu. Od wielu lat z powodzeniem reprezentujemy naszych Klientów w postępowaniach przed niemieckimi organami takimi jak Famlinekasse czy Deutsche Renenversicherung, a także w sprawach z zakresu niemieckiego ubezpieczenia społecznego na etapie postępowania sądowego w Niemczech.
Kindergeld w pytaniach i odpowiedziach:
- 1. Ile Kindergeld otrzymam?
- Od 1 stycznia 2023 stawki Kindergeld zostały ujednolicone. Jeżeli przysługuje nam prawo do otrzymania Kindergeld w pełnej wysokości wówczas na każde dziecko otrzymamy po 250€.
- 2. Czy dostanę Kindergeld na dziecko, które mieszka w Polsce?
- Jeżeli jeden z rodziców pracuje w Niemczech, wówczas otrzyma on Kindergeld (w pełnej wysokości lub w postaci dodatku dyferencyjnego), nawet w sytuacji, gdy dziecko na stałe mieszka w Polsce.
- 3. Czy jeżeli mój mąż pracuje w Niemczech to otrzymam Kindergeld?
- Jeżeli mąż jest zatrudniony w ramach niemieckiej umowy o pracę lub prowadzi niemiecką działalność gospodarczą, można wnioskować o przyznanie Kindergeld. Nie dotyczy to jednak sytuacji, gdy mąż jedynie jest delegowany do pracy na terytorium Niemiec, a zatrudniony jest w ramach polskiej umowy o pracę.
- 4. Czy dostanę Kindergeld, jeżeli ojciec dziecka pracuje w Niemczech, ale nie mam z nim kontaktu?
- W takiej sytuacji, gdy ojciec dziecka nie płaci alimentów na dziecko, matka dziecka może samodzielnie wnioskować o przyznanie Kindergeld z wypłatą do jej rąk. Istotnym jest, aby powołać w tym zakresie dowody wskazujące na to, że ojciec dziecka pracuje w Niemczech (w szczególności warto wskazać na niemiecki numer podatkowy).
- 5. Czy mogę pobierać jednocześnie Kindergeld i polskie świadczenie wychowawcze?
- Tych dwóch świadczeń nie można pobierać jednocześnie na to samo dziecko. Co więcej, trzeba ustalić, o które z nich należy wnioskować w pierwszej kolejności. Pobieranie obu świadczeń w pełnej wysokości najczęściej skutkuje wydaniem przez Famlienkasse decyzji zobowiązującej do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia. Decyzję taką może wydać również polski organ żądając zwrotu polskiego świadczenia wychowawczego.
- 6. Kiedy należy się dodatek dyferencyjny?
- Dodatek dyferencyjny należy się w sytuacji, gdy jeden z rodziców pracuje w Niemczech, a drugi w Polsce, przy czym dziecko zamieszkuje z drugim z rodziców w Polsce. Wówczas krajem zobowiązanym do wypłaty świadczenia na dziecko w pierwszej kolejności będzie Polska, należy zatem najpierw zawnioskować o polskie świadczenie wychowawcze. Następnie można wnioskować o Kindergeld w postaci dodatku dyferencyjnego, czyli różnicy pomiędzy kwotą uzyskiwaną z polskiego świadczenia, a pełną wysokością Kindergeld.
- 7. Kiedy będę musiał zwrócić Kindergeld?
- Obowiązek zwrotu Kindergeld powstaje w momencie, gdy Familienkasse wyda decyzje stwierdzającą, iż świadczenie to było pobierane nienależnie. Familienkasse może żądać zwrotu świadczeń nawet za 10 lat wstecz. Będzie to miało miejsce w sytuacji, gdy osoba pobierająca Kindergeld w ogóle nie spełniła podstaw do jego pobierania lub gdy pobierała świadczenie w pełnej wysokości, mimo, że przysługiwał jej jedynie dodatek dyferencyjny.
- 8. Czy na dziecko na studiach otrzymam Kindergeld?
- Tak, jeżeli dziecko studiuje Kindergeld przysługuje do ukończenia przez dziecko 25 lat.
- 9. Dlaczego Familienkasse odmawia przyznania Kindergeld?
- Powodów decyzji odmownej w zakresie przyznania Kindergeld może być wiele. Może być to niepoprawne wypełnienie wniosku lub nieprzedłożenie odpowiednich dokumentów. Decyzja taka może być także efektem błędnego uznania przez Famlienkasse, iż dana osoba nie spełnia przesłanek do uzyskania Kindergeld.
- 10. Co zrobić, gdy Famlienkasse odmówi przyznania Kindergeld?
- W sytuacji, gdy Famlienkasse odmówi przyznania Kindergeld od decyzji takiej można odwołać się w ciągu 30 dni od dnia jej otrzymania, czasem Familienkasse wskazuje także dłuższy termin na wniesienie odwołania. Odwołanie należy wnieść do właściwej Famlienkasse. W przypadku, gdy odwołanie nie zostanie uwzględnione i Famlienkasse utrzyma swoją decyzję w mocy można wkroczyć na drogę postępowania sądowego. W tym wypadku dobrze jest powierzyć prowadzenie sprawy prawnikowi specjalizującemu się w niemieckim prawie ubezpieczeń społecznych i posiadającemu doświadczenie w tego typu postępowaniach.