W związku z obecną sytuacją w Ukrainie, Niemcy wprowadziły szereg rozwiązań, w celu ułatwienia Ukraińcom przybycia i pobytu w Niemczech. Wszelkie informacje można znaleźć na specjalnie uruchomionym portalu: Germany4Ukraine. Najważniejsze informacje jednak postaramy się wymienić w tym artykule wyjaśniając, jak wygląda obecna sytuacja uchodźców ukraińskich w Niemczech. 

Zapraszamy do lektury.

Jaki jest obecny stan prawny dotyczący Ukraińców w Niemczech?

Ze względu na obecną sytuację w Ukrainie i masowy napływ ukraińskich uchodźców, którzy uciekają przed wojną, na terenie całej Unii Europejskiej obowiązuje Dyrektywa (UE) nr 2022/382 z dnia 4 marca 2022 r. stwierdzająca istnienie masowego napływu wysiedleńców z Ukrainy w rozumieniu art. 5 dyrektywy 2001/55/WE i skutkująca wprowadzeniem tymczasowej ochrony (zwana dalej „dyrektywą”). 

W każdym z krajów Unii Europejskiej jest ona jednak realizowana z pewnymi odmiennościami. 

Sytuacja uchodźców ukraińskich w Niemczech – jak wygląda?

Ukraińscy uchodźcy przybywający do Niemiec i mający w dniu 24 lutego 2022 r. swoje miejsce zamieszkania lub stałego pobytu na terytorium Ukrainy przyjmowani są bez względu na to, czy posiadają paszport biometryczny. Wiza także nie jest konieczna.

W związku z obowiązywaniem dyrektywy oraz brzmieniem § 24 Aufenthaltsgesetz (Ustawa o pobycie), uchodźcy z Ukrainy otrzymują specjalny status ochrony. W związku z tym, nie mają oni konieczności ubiegania się o azyl. Taka możliwość istnieje jednak do 31 sierpnia 2022 r. Po tej dacie uchodźcy ukraińscy powinni ubiegać się o zezwolenie na pobyt. Natomiast wnioski należy złożyć przed ta datą.  

W konsekwencji, zezwolenie na pobyt, zgodnie z §24 Ustawy o pobycie, otrzymują następujące osoby: 

• obywatele Ukrainy, którzy mieszkali na Ukrainie przed 24.02.22,
• osoby, które posiadały status ochrony na Ukrainie jako bezpaństwowcy lub beneficjenci ochrony międzynarodowej przed 24.02.22,
• członkowie rodzin pierwszych dwóch grup osób, nawet jeśli sami nie są obywatelami Ukrainy.

Gdzie zgłosić się po przyjeździe?

Jeśli po przyjeździe do Niemiec ma się wątpliwości co do tego, jak zalegalizować pobyt, można się udać do najbliższego punktu informacyjnego dla Ukraińców. Takie punkty zostały utworzone praktycznie w każdym większym mieście w Niemczech. Potrzebne informacje można też uzyskać od służb granicznych np. „Bundespolizei” (Policja Federalna) lub na stronie: https://www.germany4ukraine.de/hilfeportal-en. 

W pierwszej kolejności należy się zgłosić do Ausländerbehörde (Urząd do Spraw Cudzoziemców) – w celu wystawienia Aufenthaltgenehmigung (zezwolenia na pobyt). 

Następnie, w celu uzyskania świadczeń, należy udać się do lokalnego Jobcenter (Agencja do Spraw Pracy i Świadczeń). 

W tych urzędach powinny być zatrudnione osoby, których zadaniem jest ułatwić porozumiewanie się osobom z Ukrainy. W pozostałych przypadkach urzędnicy w Niemczech przeważnie porozumiewają się w języku angielskim. 

Sytuacja uchodźców ukraińskich w Niemczech – uprawnienia dla objętych ochroną tymczasową w Niemczech

Osoby korzystające z tymczasowej ochrony mają następujące prawa w kraju przyjmującym: 

• wykonywanie pracy najemnej lub samozatrudnionej; 
• dostęp do edukacji dla dorosłych, szkolenia lub dostęp do systemu edukacji dla dzieci i młodzieży poniżej 18 roku życia; 
• prawo do opieki medycznej; 
• uprawnienie do świadczeń socjalnych; 
• prawo do odpowiedniego zakwaterowania lub wsparcia finansowego na zakwaterowanie.  

Od 1 czerwca uchodźcy z Ukrainy mogą otrzymywać takie świadczenia, jakie otrzymują obywatele niemieccy uprawnieni do świadczeń. Mowa tutaj przede wszystkim o Arbeitslosengeld lub Sozialhilfe (zasiłek dla bezrobotnych lub zasiłek socjalny). Do tego powinni oni posiadać zezwolenie na pobyt lub przynajmniej zaświadczenie o legalnym pobycie (wystawione przez organy na granicy).  

Osoby uciekające przed wojną w Ukrainie, w celu uzyskania powyższych świadczeń, powinny zgłosić się do Jobcenter (Urzędu Pracy), w którym mogą złożyć odpowiednie wnioski. 

Dostęp do świadczeń na podstawie niemieckiego kodeksu socjalnego ma wyraźne zalety: uchodźcy otrzymują wyższe miesięczne kwoty pieniężne, dodatkowe świadczenia dla rodziców samotnie wychowujących dzieci i kobiet w ciąży oraz regularne ubezpieczenie zdrowotne. Otrzymują oni również dostęp do usług pośrednictwa i doradztwa Bundesagentur für Arbeit (Federalnej Agencji Pracy).  

Uchodźcy z Ukrainy, którzy pracują w Niemczech lub przebywają w tym kraju przez co najmniej 15 miesięcy, mają również prawo do Kindergeld (zasiłku na dziecko). Wniosek o to świadczenie należy złożyć do lokalnej Familienkasse (Kasa Rodzinna). Studenci, którzy przybyli z Ukrainy jako uchodźcy, mają prawo do BAföG (Kredyt Studencki). Po tego rodzaju świadczenie należy zgłosić się do Studentenwerk (Biuro do Spraw Studenckich) przy uniwersytecie.   

Czy i jak można uczyć się języka niemieckiego?

Zasadniczo istnieje możliwość uczestniczenia w finansowanym przez państwo kursie języka niemieckiego. W zależności od stopnia znajomości języka, można skorzystać z kursu integracyjnego lub zawodowego kursu językowego. 

Osoby, które dopiero przybyły do Niemiec i nie znają niemieckiego, mają możliwość wzięcia udziału w tak zwanym Erstorietierungskurs (EOK) (Kurs Pierwszej Orientacji). Składa się on z sześciu jednostek lekcyjnych po 50 godzin lekcyjnych. Celem kursu jest zorientowanie nowoprzybyłych osób spoza Niemiec w podstawach życia w Niemczech, a także zapoznania uczestników z językiem niemieckim w stopniu koniecznym do funkcjonowania w społeczeństwie.  

W ramach tego kursu organizowane są wyjścia do miejscowych urzędów, marketów itp. Opiekunowie zaznajamiają uczestników z podstawowymi wzorami dokumentów, procedurami załatwiania najpotrzebniejszych spraw. Aby zapisać się na taki kurs, należy zgłosić się do instytucji oferującej go w danym Landzie. Listę takich podmiotów można znaleźć na następującej stronie: BAMF.  

Uchodźcy, znający już podstawy niemieckiego, mogą wziąć udział w Intesivkurs (kursie intensywnym), który obejmuje 430 lekcji. W tym celu należy najpierw złożyć odpowiedni wniosek do Bundesamt für Mirgration und Flüchtlinge (Federalny Urząd do Spraw Migracji i Uchodźców) – BAMF – o dopuszczenie do takiego kursu. Link do wniosku poniżej: Wniosek do BAMF.

Po uzyskaniu od BAMF zaświadczenia o możliwości przystąpienia do takiego kursu, należy zgłosić się do lokalnego Jobcenter lub innej instytucji taki kurs oferującej. Aby znaleźć listę tego typu kursów wystarczy wejść na stronę: BAMF – Navi.

Jak uzyskać świadczenia medyczne?

Co do zasady to, jakie świadczenia zdrowotne otrzymamy, zależy od indywidualnej sytuacji uchodźcy. 

Jeśli uchodźca otrzymuje pieniądze (Arbeitlosengeld) z Jobcenter, posiada on także ubezpieczenie zdrowotne w ramach ustawowego ubezpieczenia zdrowotnego (wraz z prawem do opieki zdrowotnej, świadczeń z tytułu macierzyństwa i ciąży oraz zapobiegania i wczesnego wykrywania chorób). 

Jeśli cudzoziemiec otrzymuje zasiłek socjalny, nie jest objęty obowiązkowym ubezpieczeniem zdrowotnym. Otrzymuje on od ustawowego zakładu ubezpieczeń zdrowotnych kartę ubezpieczenia zdrowotnego i może w razie potrzeby skorzystać ze świadczeń zdrowotnych odpowiadających zakresowi usług ustawowego ubezpieczenia zdrowotnego. Koszty poniesione w związku z opieką pokrywa opieka społeczna. 

Osoby otrzymujące świadczenia, zgodnie z ustawą o świadczeniach dla osób ubiegających się o azyl, są uprawnione jedynie do opieki medycznej i dentystycznej (niezbędnej do leczenia ostrych chorób i stanów bólowych – w tym do dostarczania leków i środków opatrunkowych oraz innych świadczeń niezbędnych do powrotu do zdrowia, poprawy lub złagodzenia choroby i następstw choroby). 

Uchodźcy mają ponadto prawo do szczepień ochronnych i badań przesiewowych. 

Sytuacja uchodźców ukraińskich w Niemczech – jak wygląda sytuacja mieszkaniowa?

W ramach dostępnych świadczeń socjalnych przysługuje też świadczenie mieszkalne np. w formie opłaty najmu. Aby takie świadczenie otrzymać, należy się zgłosić (tak jak po inne świadczenia) do Jobcenter. Co, jeśli jednak nie ma dostępnych mieszkań na rynku prywatnym?  

Każdego dnia tysiące Ukraińców przybywa do Niemiec w poszukiwaniu schronienia przed wojną. Oprócz zasiłku socjalnego, który na przykład dla matki z dwójką dzieci wynosi około 930 euro miesięcznie, zapewnia się również schronienie dla uchodźców. Aby jednak zrozumieć, co czeka uchodźców z Ukrainy w Niemczech, należy pamiętać, że w Niemczech panuje obecnie poważny niedobór mieszkań. 

Gdzie więc przebywają ukraińscy uchodźcy?

Wszystkie potrzebne informacje w tym zakresie można uzyskać na stronie https://www.germany4ukraine.de/hilfeportal-en. Obok awaryjnych zakwaterowań zapewnianych przez państwo, można znaleźć też zakwaterowanie chwilowe. Po informacje o awaryjnych zakwaterowaniach można zgłosić się bezpośrednio do służby granicznej, takiej jak Bundespolizei (Policja Federalna), która pokieruje bezpośrednio do miejsca zakwaterowania. Tam otrzymuje się miejsce do spania, wyżywienie i ewentualne dalsze wsparcie, dopóki nie znajdzie się stałego miejsca zamieszkania. Do tego mnóstwo osób prywatnych zapewnia miejsce do spania na www.unterkunft-ukraine.de i www.airbnb.org. 

W Niemczech nie ma jednolitych minimalnych standardów w zakresie mieszkalnictwa przeznaczonego dla uchodźców. Większość dużych miast -takich jak Berlin czy Monachium – nie ma już miejsca na zakwaterowanie uchodźców lub dostępnych mieszkań socjalnych, więc uchodźcy muszą być zakwaterowani gdziekolwiek znajdzie się dla nich miejsce, zwłaszcza na łóżkach polowych w szkolnych halach sportowych itp. 

W takiej sytuacji warto rozejrzeć się za mieszkaniem na rynku prywatnym we własnym zakresie lub z pomocą licznych instytucji, takich jak Jobcenter czy punktów pomocy dla Ukraińców. Jeśli znajdzie się zakwaterowanie w taki sposób i ma się zamiar zostać w nim na dłużej, należy zameldować się w miejscowym Urzędzie Miasta. 

Aby się zameldować, potrzebne będą następujące dokumenty: 

• paszport lub dowód tożsamości; 
• Anlaufbescheinigung – zaświadczenie uzyskane po przyjeździe na terytorium Niemiec; 
• Fiktionsbescheinigung, czyli zaświadczenie o złożeniu wniosku o zezwolenie na pobyt w Ausländerbehörde (Urzędzie ds. Cudzoziemcow); 
• Meldebescheinigung – zaświadczenie o zameldowaniu w danym mieście; 
• umowa najmu; 
• potwierdzenie opłaty najmu na rzecz wynajmującego; 
• przydatne będą też: akt urodzenia dzieci i akt małżeństwa – w przypadku małżonków. 

Mamy nadzieję, że udało nam się pokrótce przybliżyć Państwu tematykę ochrony obywateli Ukrainy i ich rodzin na terytorium Niemiec. Jeżeli potrzebujesz wsparcia w tym zakresie, napisz lub zadzwoń do nas: tel. +48 602 38 6001, sekretariat@bktkancelaria.pl.