Sprawy spadkowe z elementem transgranicznym już od dłuższego czasu regularnie trafiają do mojej kancelarii. Wiążę ten fakt z tym, że jako obywatele Unii Europejskiej mamy wiele możliwości, aby pracować czy osiedlać się na terenie innych państw członkowskich UE. Jednak decydując się na taki krok, rzadko kiedy zastanawiamy się, jak wpłynie on na ewentualne kwestie spadkowe. Jakie przepisy i sądy będą rozpatrywały daną sprawę, gdy obywatel Polski umrze na terenie Niemiec, gdzie pracował od lat? Co w sytuacji, gdy żona chce uzyskać środki z holenderskiego konta bankowego męża? Te i inne podobne kwestie rozstrzyga transgraniczne postępowanie spadkowe. Gwarantuje ono proste i skuteczne załatwienie sprawy spadkowej mającej skutki transgraniczne w Unii Europejskiej.

W dzisiejszym artykule zajmę się omówieniem najważniejszych cech tego postępowania oraz wskażę, w jakich okolicznościach powinniśmy wykorzystywać tę instytucję, którą gwarantuje nam unijny ustawodawca.

Serdecznie zapraszam do lektury niniejszego wpisu.

Transgraniczne postępowanie spadkowe – zwykłe miejsce pobytu spadkodawcy jako podstawa do stosowania prawa danego państwa UE

Nadrzędnym celem transgranicznego postępowania spadkowego jest łatwe wykazanie swojego statusu bądź prawa, które to będzie miało zastosowanie i prawną moc wiążącą w każdym kraju UE. Chodzi przede wszystkim o ustalenie, jaki sąd będzie właściwy dla rozpatrywania danej sprawy spadkowej o dziedziczenie spadku transgranicznego. Instytucja ta może okazać się przydatna na przykład w sytuacji, gdy majątek zmarłego znajduje się w innym państwie członkowskim niż kraj, w którym mieszka spadkobierca uprawniony do spadku.

Wpływ na to, czy prawo danego państwa będzie właściwe dla rozstrzygnięcia danej sprawy (w języku prawniczym nazywa się to jurysdykcją), będzie miało przede wszystkim miejsce zwykłego pobytu zmarłego spadkodawcy w chwili śmierci. A przede wszystkim fakt, czy zmarły miał ścisły i stabilny związek z danym państwem. W tym celu należy zbadać wszelkie mające znaczenie okoliczności życia zmarłego w latach poprzedzających jego śmierć i w chwili jego śmierci. W szczególności będzie chodziło o:

• czas trwania i regularność obecności zmarłego w danym państwie,
• warunki i powody tej obecności (czy znajdował się w nim ośrodek interesów jego życia rodzinnego i społecznego).

Oceny takiej powinien dokonać organ zajmujący się sprawą spadkową.

W teorii kwestia ta wydaje się oczywista i niebudząca wątpliwości. Praktyka jednak pokazuje, że ustalenie miejsca zwykłego pobytu zmarłego czy innych przesłanek warunkujących stosowanie przepisów danego państwa może okazać się skomplikowane ze względu na sytuację danej osoby. Co do zasady, kwestia ta będzie ustalana na podstawie miejsca zwykłego pobytu zmarłego. Przewiduje się jednak okoliczności, w których zastosowanie będą miały inne przesłanki, o czym poniżej.

Ustalenie prawa właściwego dla postępowania spadkowego przez spadkodawcę 

W myśl obowiązujących od 17 sierpnia 2015 roku przepisów, a mówiąc konkretniej rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady nr 650/2012 w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego, spadkodawca może w testamencie wyrazić chęć, by sprawy spadkowe po nim były załatwiane nie przed sądem właściwym ze względu na ostatnie miejsce jego zamieszkania, a przed innym sądem. Może być to kraj jego pochodzenia lub jakikolwiek inny, którego obywatelstwo posiada. Taki zapis dokonany w testamencie często może okazać się sporym ułatwieniem dla spadkobierców zmarłego.

Co daje nam transgraniczne postępowanie spadkowe?

W ramach tego postępowania organ właściwy ustali:

• prawo właściwe dla postępowania spadkowego;
• kim są tzw. beneficjenci w danej sprawie spadkowej. Czyli wskaże z imienia i nazwiska osoby, które są spadkobiercami, zapisobiercami lub uprawnionymi do spadku na podstawie innych tytułów;
• kwestie dziedziczenia od chwili otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy) do momentu przeniesienia składników masy spadkowej na poszczególnych spadkobierców, uprawnionych do dziedziczenia na mocy prawa danego kraju;
• kwestie związane z zarządzaniem spadkiem;
• odpowiedzialność za ewentualne długi spadkowe.

Europejskie poświadczenie spadkowe 

Co jednak w sytuacji, gdy organ prowadzący daną sprawę spadkową stwierdzi, że prawem właściwym dla postępowania w tej sprawie będzie kraj, w którym zmarł spadkodawca (np. Holandia), a jedyny spadkobierca mieszka w Polsce, czyli w kraju ojczystym zmarłego? Czy w takiej sytuacji koniecznie musi on udać się do tego kraju i załatwić wszelkie formalności związane ze spadkiem?

Na szczęście nie. Sąd właściwy dla danego postępowania spadkowego jest władny wydać dokument (europejskie poświadczenie spadkowe), na mocy którego (bez konieczności jego uznawania na terytorium Polski), spadkobiercy będą mogli wykazać się swoim prawem do spadku przed sądem, urzędami, osobami fizycznymi i innymi instytucjami. Dokument stanowi dowód potwierdzający, że możesz wejść w posiadanie składników majątku spadkodawcy, które znajdują się w kraju, w którym mieszkasz.

W ramach europejskiego poświadczenia spadkowego spadkobiercy muszą złożyć zapewnienie z mocą przyrzeczenia. Służy ono potwierdzeniu danych zawartych we wniosku o stwierdzenie nabycia spadku, a zwłaszcza danych niemożliwych do potwierdzenia za pomocą dokumentów. Takie zapewnienie z mocą przyrzeczenia musi zostać złożone osobiście przynajmniej przez jednego spadkobiercę. Sam wniosek o wydanie europejskiego poświadczenia spadkowego może zostać złożony bezpośrednio:

• we właściwym niemieckim sądzie do spraw spadkowych,
• za pośrednictwem niemieckiego notariusza,
• za pośrednictwem właściwej niemieckiej placówki zagranicznej, czyli na przykład konsulatu Niemiec.

Ponadto prawo unijne przewiduje również możliwość złożenia w prosty sposób odpowiedniego oświadczenia względem spadku przez osobę uprawnioną do spadku. Chodzi przede wszystkim o oświadczenia dotyczące:

• przyjęcia lub odrzucenia spadku,
• zapisu lub udziału obowiązkowego,
• ograniczenia odpowiedzialności tej osoby za długi spadkowe.

Takie oświadczenie można złożyć przed sądem kraju UE, w którym mieszka spadkobierca, nawet jeśli sąd rozpatrujący sprawę spadkową znajduje się w innym kraju UE.

Dziedziczenie nieruchomości w ramach transgranicznego postępowania spadkowego

Na zakończenie warto zauważyć, że niektóre nieruchomości, przedsiębiorstwa i inne szczególne kategorie składników majątku podlegają szczególnym uregulowaniom. Prawo niektórych państw członkowskich UE nakłada pewne ograniczenia m.in. na niektóre nieruchomości, które się na ich terenie znajdują. Tym samym wpływa to na kwestię dziedziczenia. W niektórych sytuacjach spadek może bowiem okazać się bezdziedziczny, czyli spadkobierca nie będzie uprawniony do uzyskania tytułu do danego składnika majątku spadkodawcy. Kwestia ta jednak zależy od prawa obowiązującego w danym państwie.

Transgraniczne postępowanie spadkowe. Podsumowanie 

Postępowania spadkowe rzadko kiedy należą do prostych. W momencie gdy dochodzi do nich dodatkowo element transgraniczny, możemy odnieść wrażenie, że nie podołamy formalnościom związanych z takim postępowaniem. Regulacje unijne jednak doskonale przygotowały się na taką ewentualność. Przewidują wiele rozwiązań, których nadrzędnym celem jest wsparcie spadkobierców, którzy znajdują się w innym kraju. Mam nadzieję, że lektura niniejszego wpisu pomogła zrozumieć Państwu zasady, jakimi kieruje się transgraniczne postępowanie spadkowe.