Pandemia koronawirusa, a przede wszystkim obostrzenia z nią związane, przyczyniły się do tego, że model funkcjonowania rynku pracy zmienił się bezpowrotnie. Szybko okazało się, że praca zdalna możliwa jest w wielu branżach, zwłaszcza w przypadku pracowników biurowych. Zauważyć można również, że popularność tego modelu pracy znacząco wpłynęła na zwiększenie mobilności pracowników. Chodzi nie tylko o wykonywanie pracy z innego miejsca niż zakład pracy czy miasto siedziby przedsiębiorcy. Pracownicy coraz częściej idą o krok dalej i decydują się na wykonywanie pracy spoza Polski. Jednak czy jest to prawnie dopuszczalne? Co oznacza praca zdalna z innego kraju dla pracodawcy, a z czym wiąże się dla pracownika?
Szczegóły poniżej. Zapraszam do lektury.
Istota prawna pracy zdalnej w świetle obowiązujących przepisów
Ustawa antycovidowa, a mówiąc konkretniej ustawa z 2 marca 2020 roku o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, wprowadziła zapis, który stanowi, że:
„W okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii, ogłoszonego z powodu COVID-19, oraz w okresie 3 miesięcy po ich odwołaniu, w celu przeciwdziałania COVID-19 pracodawca może polecić pracownikowi wykonywanie, przez czas oznaczony, pracy określonej w umowie o pracę, poza miejscem jej stałego wykonywania (praca zdalna)”.
Zgodnie z powyższym, decyzja o zleceniu pracy zdalnej pracownikowi pozostaje w gestii pracodawcy. W związku z tym, że owe regulacje zostały wprowadzone ze względu na stan epidemii, nie precyzują one wytycznych dotyczących wykonywania pracy zdalnej. W tym również nie ograniczają przebywania pracownika do określonego miejsca.
Owa luka w prawie daje zatem pracownikowi możliwość podjęcia samodzielnej decyzji, gdzie będzie wykonywał pracę. W konsekwencji można stwierdzić, że świadczenie pracy zdalnej z zagranicy jest możliwe. Pamiętać jednak należy, że kwestia ta może wiązać się z wieloma trudnościami dla pracodawcy, o czym poniżej.
Praca zdalna z innego kraju – konsekwencje z perspektywy pracodawcy
Zatrudnianie pracowników wykonujących pracę zdalnie z innego kraju może istotnie wpływać na sytuację prawną pracodawców. Wiąże się to nie tylko z modyfikacją relacji z samym pracownikiem, ale również z organami państwowymi. Zmiany dotyczyć mogą w szczególności:
- właściwości sądów, które będą rozstrzygać spory pomiędzy pracodawcą a pracownikiem,
- zasad rozliczania podatków (m.in. opodatkowania dochodów osiągniętych przez pracownika),
- składek na ubezpieczenia społeczne pracownika.
Pracownik, który zdecydował się wykonywać pracę zdalnie z innego kraju okazjonalnie, nie powinien przysporzyć pracodawcy większych problemów. Szereg obowiązków może się jednak pojawić w momencie, gdy pracownik na stałe zamieszkuje inny kraj.
Wówczas konieczna okazać się może wnikliwa analiza wszelkich umów o unikaniu podwójnego opodatkowania. Dotyczyć może to również unijnych mechanizmów koordynacji systemów zabezpieczenia socjalnego (jeżeli pracownik zamieszkuje jeden z krajów UE).
Mając taką świadomość, pracodawca powinien w odpowiedni sposób zadbać o formalności związane z zatrudnianiem pracownika wykonującego pracę za granicą. Pożądanym działaniem, które z całą pewnością pozwoli mu uniknąć negatywnych skutków związanych z taką sytuacją, jest skonstruowanie odpowiednich postanowień w umowie o pracę. Powinny one określać, czy zawarta przez pracodawcę – z siedzibą na terenie Polski – umowa będzie podlegać prawu polskiemu czy też innemu.
Należy się jednak przygotować na to, że niektóre kwestie będą rozstrzygane wyłącznie przez organy państwa, w których pracownik przebywa. Oznacza to zatem, że pracodawca nie będzie miał wpływu na właściwość prawa.
Uwaga!
Jeżeli umowa o pracę nie będzie wskazywać prawa właściwego, może się okazać, że dana umowa podlega w całości prawu kraju, w którym pracownik wykonuje pracę zdalnie (art. 8 ust. 2 tzw. rozporządzenia Rzym I). Na pracodawcy ciążyć będą wtedy, co do zasady, wszystkie obowiązki wynikające z prawa pracy obowiązującego w innym kraju, w którym pracownik przebywa.
Składki na ubezpieczenia społeczne
Jeżeli chodzi natomiast o kwestie związane z podleganiem ubezpieczeniom społecznym, są one regulowane przepisami wewnętrznymi poszczególnych państw. W przypadku Europejskiego Obszaru Gospodarczego stosowaniu podlegają unijne przepisy dotyczące koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, które ujednolicają te kwestie w wymiarze ponadnarodowym.
W tym miejscu warto również zaznaczyć, że skutecznej i terminowej wymianie informacji dotyczących zabezpieczenia społecznego towarzyszy nowoczesny system EESSI. Więcej na jego temat można przeczytać w tym artykule: EESSI – System Elektronicznej Wymiany Informacji.
Praca zdalna z innego kraju a obowiązki pracownika
Obowiązków pracownika, wynikających z wykonywania pracy zdalnej w innym kraju niż Polska, jest zdecydowanie mniej. W miejscu tym chciałabym omówić aspekt, który w praktyce wzbudza wiele wątpliwości. Chodzi mianowicie o to, czy pracownik jest zobligowany do tego, aby powiadomić pracodawcę o miejscu wykonywania pracy zdalnej.
Niestety przepisy prawa nie regulują dokładnie tej kwestii. Wiele będzie zależało od formy polecenia wykonywania pracy zdalnej, które pracodawca przekazuje pracownikowi. Niemniej jednak uważam, że jeżeli chcemy być uczciwi względem swojego pracodawcy, powinniśmy go poinformować o miejscu wykonywania pracy. Tym bardziej, jeśli będzie się ona odbywać poza granicami kraju – okazjonalnie czy na stałe.
Podsumowanie
Skierowanie pracownika do pracy zdalnej wykonywanej poza granicami Polski jest w chwili obecnej rozwiązaniem jak najbardziej możliwym. Pamiętać jednak należy, że rozwiązanie takie może być dla pracodawcy obarczone ryzykiem dopełnienia wielu formalności. Zarówno tych o charakterze czysto organizacyjnym, jak i finansowym.
W ramach podsumowania, ze swojej strony mogę powiedzieć tyle, że na ten moment w Polsce nie istnieją trwałe prawne uregulowania dotyczące pracy zdalnej. Powtórzę jeszcze raz, że jej wykonywanie jest możliwe jedynie na mocy tzw. ustawy antycovidowej. W związku z tym, regulacje te można nazwać niepewnymi, a ustawodawca może z nich w każdej chwili rezygnować. Mimo że w przestrzeni publicznej można usłyszeć wiele głosów na temat tego, że już niedługo praca zdalna zostanie uregulowana w przepisach, poprzez nowelizację Kodeksu pracy, dokładna data wciąż nie jest znana.
O wszelkich zmianach w tej kwestii, jak zawsze, będę Państwa informować.