Temat dzisiejszego artykułu zrodził się niejako naturalnie z moich ostatnich doświadczeń zawodowych i problemów z jakimi Państwo do mnie przychodzą. Mówiąc konkretniej, chodzi o przewlekłość postępowania. Nie od dziś wiadomo, że dynamiczny rozwój dużych polskich miast – w tym Wrocławia w którym mam przyjemność mieszkać i wykonywać zawód radcy prawnego – wiąże się z dużym zapotrzebowaniem na pracowników z różnorakich branż. To z kolei sprawia, że gdy brakuje rąk do pracy, pracodawcy decydują się na zatrudnianie cudzoziemców. Między innymi obywateli państw z poza Unii Europejskiej. W Polsce przeważająca część takich osób to obywatele Ukrainy. Zatrudnienie cudzoziemca łączy się ze spełnieniem szeregu warunków. W szczególności z uzyskaniem zezwolenia na pobyt oraz zezwolenia na pracę.

Czy trudno je uzyskać? Praktyka ostatnich miesięcy pokazuje, że tak. Przyczyną oczywiście są bardzo długie kolejki i ogromna ilość osób kierujących wnioski do wojewody. W dzisiejszym artykule dowiedzą się Państwo, co zrobić gdy organ administracyjny nie spełnia swojego obowiązku, a przewlekłe postępowanie uniemożliwia Państwu realizację swoich planów.

Przeczytaj także: PESEL dla cudzoziemca w Polsce

Przeczytaj także: Praca w Niemczech – nowe możliwości dla osób spoza UE od 2020 r.

Zasada szybkości a przewlekłość postępowania

Zasady, jakimi kierują się organy administracji publicznej w załatwianiu naszych spraw reguluje przede wszystkim Kodeks postępowania administracyjnego. (Dalej: k.p.a. lub Kodeks). Zgodnie z nim:

„organy administracji publicznej powinny działać w sprawie wnikliwie i szybko, posługując się możliwie najprostszymi środkami prowadzącymi do jej załatwienia”.

Ponadto:

„załatwienie sprawy wymagającej postępowania wyjaśniającego powinno nastąpić nie później niż w ciągu miesiąca. A sprawy szczególnie skomplikowanej – nie później niż w ciągu dwóch miesięcy od dnia wszczęcia postępowania, zaś w postępowaniu odwoławczym – w ciągu miesiąca od dnia otrzymania odwołania.”

Mając na względzie powyższe, zasadą powinno być jak najszybsze podjęcie działań przez organ. Niezałatwienie sprawy w terminie (nazywane także milczeniem organu) jest niezgodne z prawem. Niestety, w sprawach zezwoleń dla cudzoziemców regułą jest to, że postepowania ciągną się miesiącami. Mimo, że nie ma ku temu żadnych podstaw prawnych. Przyczyną natomiast jest zbyt duże obłożenie inspektorów sprawami. Jak wynika z raportu Najwyższej Izby Kontroli średnio na inspektora przypada obecnie w Urzędach Wojewódzkich 1300 spraw cudzoziemców.

Zgodnie z orzecznictwem sądów z przewlekłym prowadzeniem postępowania mamy do czynienia nie tylko, gdy organ nie podejmuje żadnych czynności. MA to miejsce również wówczas, gdy podejmuje nieefektywne działania, które:

• nie zmierzają do zebrania niezbędnego materiału dowodowego, czy
• nie wyjaśniają istotnych okoliczności i nie prowadzą do zakończenia postępowania.

Ponadto, do takiej sytuacji dochodzi, gdy między poszczególnymi czynnościami występują nieusprawiedliwione okresy przerw. A dodatkowo, które w sumie prowadzą do znaczącego i nieakceptowalnego z punktu widzenia ekonomiki procesowej wydłużenia czasu postępowania.

Niezależnie od tego czy organ nie podejmuje działań, czy też działa nieskutecznie, efektem jest opóźnienie w wydaniu potrzebnych dokumentów. Co można w takiej sytuacji zrobić? Śpieszę z wyjaśnieniami.

Przewlekłość postępowania – ponaglenie

W przypadku upływu wspomnianych powyżej terminów w pierwszej kolejności należy skierować tzw. ponaglenie do organu nadrzędnego nad wojewodą. Stosownie do art. 17 k.p.a. organami wyższego stopnia w rozumieniu Kodeksu są w stosunku do wojewodów – właściwi w sprawie ministrowie. Zaś w sprawach regulowanych w Ustawie o Cudzoziemcach – Szef Urzędu do spraw Cudzoziemców.

Samo ponaglenie składa się za pośrednictwem organu, który dopuszcza się bezczynności lub przewlekłości. W omawianym przypadku będzie to właściwy wojewoda. Ponaglenie należy uzasadnić. Przepisy nie wskazują natomiast żadnych szczegółowych wymogów co do samego uzasadnienia. Należy zatem uznać, że może ono przybrać dowolną treść i sprowadzać się np. do wskazania, że w ocenie strony wnoszącej ponaglenie organ rozpoznaje sprawę zbyt wolno. Organ ten powinien niezwłocznie, w terminie nie dłuższym niż siedem dni przekazać ponaglenie go organu wyższego stopnia, ustosunkowując się do niego. Organ rozpoznający ponaglenie jest obowiązany załatwić sprawę w terminie 7 dni.

Należy podkreślić, że wniesienie ponaglenia jest konieczne jeżeli zamierzają Państwo poszukiwać dalszej ochrony prawnej przed sądem administracyjnym. Zgodnie bowiem z art. 53 § 2b ustawy prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (dalej: PPSA), skargę na bezczynność można wnieść w każdym czasie po uprzednim wniesieniu ponaglenia. Brak wniesienia ponaglenia zablokuje Państwu ścieżkę dalszego dochodzenia swoich praw przed sądem. Jeżeli organ rozpatrujący ponaglenie stwierdzi przewlekłość postępowania, zobowiązuje organ rozpatrujący sprawę do załatwienia sprawy oraz wyznacza termin do jej załatwienia, jeżeli postępowanie jest jeszcze niezakończone. Ponadto, organ zarządza wyjaśnienie przyczyn i ustalenie osób winnych bezczynności lub przewlekłości, a w razie potrzeby także podjęcie środków zapobiegających bezczynności lub przewlekłości w przyszłości.

Skarga do sądu administracyjnego

Jeżeli ponaglenie nie przyniesie oczekiwanych przez nas skutków, pozostaje nam tylko złożyć skargę do odpowiedniego sądu administracyjnego. Sądem pierwszej instancji w tym przypadku jest właściwy Wojewódzki Sąd Administracyjny, dalej WSA.

Jak zostało już wspomniane powyżej, wcześniejsze wniesienie ponaglenia jest warunkiem koniecznym skorzystania z drogi sądowej. Do skargi należy więc dołączyć dowód wniesienia ponaglenia na niezałatwienie sprawy w terminie. W przypadku niespełnienia tego warunku, WSA wezwie skarżącego do uzupełnienia braków formalnych skargi przez nadesłanie takiego dowodu. Uzupełnienie skargi powinno nastąpić w terminie siedmiu dni od otrzymania wezwania. W przeciwnym razie sąd uzna, że ponaglenie nie było składane. Brak ponaglenia spowoduje natomiast odrzucenie skargi przez sąd.

Skargę do WSA powinniśmy wnieść się za pośrednictwem organu, którego przewlekłe prowadzenie postępowania jest przedmiotem skargi. W naszym przypadku będzie to oczywiście właściwy wojewoda. Wojewoda przekazuje skargę WSA wraz z kompletnymi i uporządkowanymi aktami sprawy i odpowiedzią na skargę w terminie trzydziestu dni od dnia jej otrzymania.

Warto wskazać, że jest to ostatni moment dla organu- wojewody na poczynienie refleksji i naprawienie dotychczasowego, niezgodnego z prawem, postępowania. Wojewoda, którego przewlekłe prowadzenie postępowania zaskarżono, może bowiem w zakresie swojej właściwości uwzględnić skargę w całości w terminie trzydziestu dni od dnia jej otrzymania.

Jeżeli nasza sprawa trafi ostatecznie do WSA, sąd administracyjny zgodnie z art. 149 PPSA, uwzględniając skargę na przewlekłe prowadzenie postępowania przez wojewodę:

1. zobowiązuje wojewodę do wydania w określonym terminie aktu, interpretacji albo do dokonania czynności;
2. zobowiązuje wojewodę do stwierdzenia albo uznania uprawnienia lub obowiązku wynikających z przepisów prawa;
3. stwierdza, że wojewoda dopuścił się bezczynności lub przewlekłego prowadzenia postępowania.

Suma pieniężna

Sąd może ponadto orzec z urzędu albo na wniosek strony o wymierzeniu organowi- wojewodzie grzywny lub przyznać na rzecz skarżącego określoną sumę pieniężną. Suma, którą sąd może przyznać na rzecz skarżącego to połowa kwoty stanowiącej dziesięciokrotność przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej w roku poprzednim, ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego na podstawie odrębnych przepisów. W roku 2019 może to być nawet kwota 22 925,00 zł.

Warto podkreślić, że dla oceny zasadności skargi nie ma znaczenia, z jakich powodów czynność nie została wykonana. Obojętne jest więc, czy przekroczenie przez organ ustawowego terminu odnoszącego się do podjęcia lub wykonania czynności jest zawinione czy też niezawinione. Jak wskazał WSA we Wrocławiu w sprawie pod sygn. III SAB/Wr 24/19, tłumaczenie wojewody, że liczba wniosków o pozwolenie na pracę i pobyt dla cudzoziemców jest duża, nie usprawiedliwia zwłoki w wydaniu pozwolenia na pracę tymczasową.

Pragnę również podkreślić, że zgodnie z obowiązującymi przepisami, skarżący przewlekłe prowadzenie postępowania nie mają obowiązku uiszczenia kosztów sądowych w sprawach udzielania cudzoziemcom ochrony. Z perspektywy osób poszukujących ochrony prawnej, jest to więc rozwiązanie bardzo korzystne i zachęca do walki o swoje prawa.

W efekcie pozytywnego rozpatrzenia skargi przez WSA, organ będzie zobowiązany niezwłocznie załatwić Państwa sprawę.

Odszkodowanie

Na koniec warto również zwrócić uwagę na to, że osobie, która poniosła szkodę wskutek opieszałości organu administracyjnego, służy roszczenie o odszkodowanie na zasadach określonych w Kodeksie cywilnym. Zgodnie bowiem z art. 417¹ § 3. Kodeksu cywilnego:

„Jeżeli szkoda została wyrządzona przez niewydanie orzeczenia lub decyzji, gdy obowiązek ich wydania przewiduje przepis prawa, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu niezgodności z prawem niewydania orzeczenia lub decyzji, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej.”

Konieczną przesłanką dającą możliwość wystąpienia z roszczeniem o odszkodowanie jest wcześniejsze uzyskane postanowienia uwzględniającego skargę na przewlekłość postępowania, które wiąże sąd w postępowaniu cywilnym o odszkodowanie lub zadośćuczynienie.
Jednocześnie należy pamiętać, że warunkiem koniecznym dla przyjęcia odpowiedzialności Skarbu Państwa jest zaistnienie adekwatnego związku przyczynowo-skutkowego między opieszałością postępowania sądu, a powstałą szkodą po stronie skarżącego. Zagadnienie związane z uzyskaniem odszkodowania jest problemem złożonym i uzależnionym od okoliczności danej sprawy. Zanim zdecydują się Państwo na dochodzenie roszczeń w postępowaniu cywilnym, warto skonsultować się z prawnikiem.

Przewlekłość postępowania – podsumowanie

Analiza właściwych przepisów pozwala zauważyć, że przepisy dają nam „oręż do walki” z organami ociągającymi się w załatwianiu naszych spraw. Warto więc skorzystać z dostępnych możliwości w walce o swoje prawa. Należy jednak wszystkie działania podjąć w odpowiedniej kolejności. A ponadto, zgodnie ze wskazanymi wymogami, by móc cieszyć się ostatecznym sukcesem, na który składa się nie tylko samo załatwienie pozytywnie naszej sprawy. Jest to również uzyskanie odszkodowania za ewentualnie poniesione szkody.