Mianem rękojmi określa się odpowiedzialność sprzedawcy za wadę fizyczną lub wadę prawną. Odpowiedzialność z tytułu jakim jest rękojmia za wady towaru, uregulowana jest przez ustawodawcę w przepisach Kodeksu Cywilnego. Nie jest ona zależna od wystąpienia szkody po stronie kupującego na skutek zawarcia umowy sprzedaży. Wystarczającym do ponoszenia odpowiedzialności przez sprzedającego jest istnienie wady fizycznej lub wady prawnej rzeczy. Szerzej o uregulowaniach rękojmi w odniesieniu do osób fizycznych pisałam tutaj: Prawda i mity o reklamacji towaru.

Dziś słów kilka opowiem o roszczeniach kupującego względem sprzedawcy w sytuacji, gdy jest on przedsiębiorcą. Przy czym rozróżnić należy dwie sytuacje:

• kiedy osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą zawiera umowę sprzedaży nie związaną z prowadzeniem działalności gospodarczej;
• gdy kupującym są pozostali przedsiębiorcy (spółki).

Rękojmia za wady towaru – wada fizyczna

Przypomnę, że istotą wady fizycznej rzeczy sprzedanej jest jej niezgodność z treścią umowy. O niezgodności z umową możemy mówić w szczególności, jeżeli rzecz:

• nie ma właściwości, które rzecz tego rodzaju powinna mieć ze względu na cel oznaczony w umowie albo wynikający z okoliczności lub przeznaczenia,
• nie ma właściwości, o których istnieniu przedsiębiorca zapewnił kupującego, przedstawiając np. próbkę lub wzór,
• kiedy rzecz nie nadaje się do celu, o którym kupujący poinformował sprzedawcę przy zakupie rzeczy, a sprzedawca nie zgłosił zastrzeżenia co do takiego jej wykorzystania lub
• kiedy rzecz została kupującemu wydana w stanie niezupełnym.

Rękojmia za wady towaru – wada prawna

Natomiast wada prawna występuje w przypadku gdy:

• rzecz jest obciążona prawem własności lub innym prawem przysługującym osobie trzeciej,
• korzystanie z rzeczy jest ograniczone na mocy decyzji administracyjnoprawnej lub orzeczenia właściwego organu państwowego.

Wskazać należy, że powyższy katalog nie ma charakteru zamkniętego i możliwe jest jego rozszerzenie.

Odpowiedzialność z tytułu rękojmi nazywa jest także odpowiedzialnością bezwzględną. Dlaczego? Z powodu braku przesłanek umożliwiających uchylenie się sprzedawcy od tej odpowiedzialności. Nie mniej jednak, sprzedawca nie ponosi odpowiedzialności na zasadzie ryzyka. A ponadto, jest on zwolniony od odpowiedzialności za wady rzeczy w sytuacji, gdy kupujący w chwili zawarcia umowy lub wydania rzeczy posiadał wiedzę o istnieniu wady.

W tym miejscu – zanim przejdziemy do dalszych rozważań – należy wskazać, że ustawodawca odmiennie reguluje odpowiedzialność z tytułu rękojmi, gdy stronami umowy są przedsiębiorcy. A inaczej, gdy umowa zawiera przedsiębiorca z konsumentem. Ale uwaga! Bardzo ważną kwestią jest wprowadzona zmiana, obowiązująca od 1 stycznia 2021 r. Na jej mocy, której ustawodawca umożliwił jednoosobowemu przedsiębiorcy uzyskanie ochrony prawnej na podobnych zasadach, jakie przysługują konsumentowi. Oczywiście pod pewnymi warunkami.
Jednakże po kolei…

Rękojmia za wady towaru – kupujący jako osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą

Jak wspomniałam od niedawna przepisy prawa pozwalają na objęcie przedsiębiorcy szczególną ochroną. Oznacza to, że przedsiębiorca traktuje się na równi z konsumentem, w zakresie roszczeń z tytułu rękojmi.

Kim jest konsument?

Konsumentem jest osobą fizyczną, dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową.

Przykład
Wyjaśniając powyższe wyobraźmy sobie osobę wykonującą działalność związaną ze świadczeniem usług naprawy obuwia. W sytuacji, gdy nasz szewc nabywa narzędzia niezbędne mu do wykonania naprawy butów w swoim przedsiębiorstwie – będzie traktowany jak profesjonalista. A mianowicie, jako przedsiębiorca. Natomiast kwestia ta będzie inaczej wyglądać, jeśli szewc zawrze umowę sprzedaży na zakup butów sportowych. Jeśli zamierza uprawiać sport – wówczas przysługiwać mu będą prawa konsumenta z tytułu rękojmi.

Należy podkreślić, że powyższe odnosi się wyłącznie do przedsiębiorców będących osobami fizycznymi. Ustawodawca bowiem wyszedł z założenia, że w pewnych sytuacjach osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą powinna być traktowana w taki sam sposób jak osoba, która nie prowadzi żadnej działalności gospodarczej lub zawodowej.

Rękojmia za wady towaru – kiedy przedsiębiorca może z niej skorzystać?

Osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą z pewnością powinna być traktowana jako profesjonalista w zakresie usług związanych z jej działalnością. Jednakże nie oznacza to, że dokonując czynności prawnej – nawet bezpośrednio związanej ze swoją działalnością – przedsiębiorca powinien być pozbawiony szczególnej ochrony przysługującej konsumentowi.

Przykład
Wytłumaczę to na przykładzie naszego szewca. Załóżmy, że szewc w lokalu, w którym prowadzi działalność usługową zamierza dokonać przyłączenia mediów internetowych. Bezsprzecznie zawarcie umowy z usługodawcą telekomunikacyjnym będzie związane bezpośrednio z działalnością prowadzoną przez szewca. Nie sposób jednak nie zauważyć, że w dalszym ciągu dostawca usług telekomunikacyjnych jest w danym stosunku prawnym stroną silniejszą. Szewc jako przedsiębiorca zawarł umowę, ale jej przedmiot nie jest związany z jego zakresem działalności.

Konkludując, szewc jest specjalistą w dziedzinie związanej z naprawą obuwia. Natomiast niekoniecznie zna się na kwestiach związanych ze świadczeniem usług internetowych. Wobec powyższego dochodząc roszczeń z tytułu zawartej umowy z dostawcą
telekomunikacyjnym szewc będzie traktowany tak jak konsument.

Inaczej sytuacja przedstawiałaby się gdyby zawarł umowę o dzieło w celu renowacji zniszczonego obuwia. Wówczas jako, że przedmiot dzieła jest związany z jego specjalizacją rynkową a umowa związana jest bezpośrednio z prowadzoną działalnością brak jest podstaw do objęcia przedsiębiorcy szczególną ochroną.

Warto wspomnieć, że w stosunku do kupujących – osób fiz. prowadzących działalność gospodarczą w zakresie umów bezpośrednio związanych z ich działalnością gospodarczą, gdy z treści tej umowy wynika, że nie posiada ona dla tych osób charakteru zawodowego nie ma zastosowania przepis ograniczający możliwość wyłączenia lub ograniczenia przepisów dot.
rękojmi. Stosowanie przepisów o rękojmi może zostać przez strony ograniczone a nawet wyłączone ( art. 556 4 k.c).
Nadto, co do takich kupujących nie stosuje się także przepisów nakazujących sprawdzenie rzeczy po zakupie pod rygorem utraty praw z rękojmi oraz nakazujących kupującemu sprzedaż rzeczy w przypadku ryzyka jej pogorszenia (art. 556 5 k.c).

Kupujący jako przedsiębiorca – różnice przy rękojmi

W obrocie prawnym przyjmuje się, że konsumentowi ze względu na słabszą pozycję przysługuje szczególna ochrona. Jest on bowiem słabszym podmiotem w obrocie gospodarczym w przeciwieństwie do przedsiębiorcy, którego traktuje się jak profesjonalistę. Przedsiębiorca powinien dołożyć należytej staranności prowadząc swój biznes, co przejawia się m.in. w tym, że powinien on zadbać o swój interes także w przypadku zawierania umów sprzedaży.

Nie oznacza to oczywiście, że ochrona z tytułu rękojmi takiemu przedsiębiorcy nie przysługuje. Jednak doznaje licznych ograniczeń, o których poniżej.

Domniemanie istnienia wady rzeczy

Jeżeli konsument wykryje wadę w ciągu roku od dnia wydania mu rzeczy domniemywa się, że wada istniała w momencie przejścia niebezpieczeństwa na kupującego czyli z reguły w chwili wydania rzeczy kupującemu. Domniemanie owo nie funkcjonuje w sytuacji, kiedy kupującym jest przedsiębiorca. To on musi wykazać, że wada istniała w chwili wydania mu towaru także wówczas, gdy wadę wykrył on przed upływem roku od dnia wydania rzeczy.

Zapewnienia sprzedawcy

W przypadku gdy kupujący uzyska zapewnienie o właściwościach rzeczy, brak wymienionych cech towaru, o których istnieniu sprzedawca zapewniał świadczy o wadliwości rzeczy.

Źródłem zapewnienia będzie też publiczne zapewnienie producenta rzeczy lub jego przedstawiciela. A także osoby, która wprowadza rzecz do obrotu w zakresie swojej działalności gospodarczej. Silniejsza ochrona konsumenta przejawia się w tym, że w przypadku, w którym kupującym jest konsument, zapewnienia takie traktowane są na równi z zapewnieniem sprzedawcy. Oznacza to, że w przypadku kiedy kupującym będzie przedsiębiorca sprzedawca nie będzie ponosił odpowiedzialności za zapewnienia innych uczestników obrotu a tylko za swoje.

Ograniczenia umowne rękojmi

Odpowiedzialność sprzedawcy z tytułu rękojmi może zostać na mocy umowy stron rozszerzona, ograniczona lub całkowicie wyłączona.

Jednakże i w tym przypadku ustawodawca odmiennie uregulował stosunki prawne w zależności od występujących w nich podmiotów. Wyłączenie lub ograniczenie odpowiedzialności z tytułu rękojmi względem konsumenta jest możliwe tylko w przypadkach określonych w przepisach szczególnych. Oczywiście wyłączenie lub ograniczenie odpowiedzialności nie ma zastosowania jeżeli sprzedawca podstępnie zataił wadę rzeczy. W przypadku kiedy kupującym jest przedsiębiorca strony mogą ograniczyć lub wyłączyć rękojmię w każdym czasie.

Zamiana uprawnień

Kupującemu w ramach rękojmi przysługują następujące uprawnienia:

• odstąpienie od umowy,
• obniżenie ceny,
• żądanie naprawy,
• żądanie wymiany rzeczy na wolną od wad.

Jeżeli kupującym jest przedsiębiorca to nie może on skorzystać z uprawnień konsumenta zamiany zaproponowanego przez sprzedawcę usunięcia wady towaru czyli naprawy towaru na wymianę rzeczy na nową albo odwrotnie zamiast wymiany rzeczy żądać usunięcia wady towaru. Takie żądanie przysługuje jedynie konsumentowi i to wówczas, gdy będzie taka zamiana możliwa oraz gdy nie będzie wymagała nadmiernych kosztów w porównaniu ze sposobem proponowanym przez sprzedawcę.

Rzeczy oznaczone gatunkowo (jabłka, pszenica)

Gdy przedmiotem sprzedaży są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku albo rzeczy mające powstać w przyszłości, sprzedawca jest zwolniony od odpowiedzialności z tytułu rękojmi, jeżeli kupujący przedsiębiorca wiedział o wadzie w chwili wydania rzeczy. W pozostałych przypadkach w zakresie rzeczy oznaczonych gatunkowo sprzedawca ponosi odpowiedzialność względem przedsiębiorcy. Natomiast względem konsumenta w każdych okolicznościach bez względu na to, czy konsument o wadzie wiedział czy tez nie.

Demontaż rzeczy

Istotne zmiany nastąpiły również w zakresie odnoszącym się do demontażu wadliwej rzeczy. Kupującemu przysługuje bowiem uprawnienie do żądania od sprzedawcy zdemontowania rzeczy i ponownego jej montażu. Sprzedawca ma jednak prawo odmowy demontażu i ponownego zamontowania rzeczy. Ma to miejsce w sytuacji, gdy wynikłe z tego tytułu koszty przewyższają cenę rzeczy sprzedanej. I w tym przypadku kupującemu przedsiębiorcy przysługuje słabsza ochrona. Powyższa sytuacja ma bowiem zastosowanie w odniesieniu do przedsiębiorców.

Jeżeli umowa zawarta została z kupującym konsumentem, sprzedawcy nie przysługuje prawo odmowy demontażu i ponownego montażu rzeczy.

Termin rozpoznania reklamacji

Istotną kwestią dla konsumentów oraz przedsiębiorców, którzy według nowego stanu prawnego są traktowani na równi z konsumentami jest termin rozpoznania reklamacji. Sprzedawca ma ustawowy obowiązek ustosunkowania się do żądania zgłoszonego przez kupującego w terminie 14 dni od dnia zgłoszenia. Brak odpowiedzi w wymaganym terminie uznaje się za uwzględnienie żądania. Pozostałych przedsiębiorców termin 14- to dniowy nie dotyczy. Nie oznacza to jednakże, że na odpowiedź na zgłoszoną reklamację przyjdzie im czekać wieczność. Zgodnie z art.560 § 1k.c. kupujący może złożyć oświadczenie o obniżeniu
ceny albo odstąpieniu od umowy. Chyba, że sprzedawca niezwłocznie i bez nadmiernych niedogodności dla kupującego wymieni rzecz wadliwą na wolną od wad albo wadę usunie.

Orzecznictwo SN wskazuje, że sformułowania „niezwłocznie” lub „w rozsądnym czasie” oznaczają termin nie dłuższy niż 14 dni.

Sprawdzenie rzeczy w chwili zakupu

Do powstania odpowiedzialności z tytułu rękojmi nie jest konieczne zbadanie czy sprawdzenie rzeczy sprzedanej przez kupującego. przed albo w trakcie zawierania umowy sprzedaży. Jak łatwo się domyślić i tym razem ustawodawca w gorszej sytuacji stawia przedsiębiorców. Przy sprzedaży między przedsiębiorcami kupujący powinien zbadać rzecz kupioną w czasie i w sposób przyjęty w przypadku takich rzeczy jak kupowana. Natomiast w wypadku stwierdzenia jej wady powinien zawiadomić o niej sprzedawcę, pod rygorem utraty uprawnień z tytułu rękojmi.

Rzeczy łatwopsujące się

Aby było możliwe zadośćuczynienie roszczeniom kupującego w wielu przypadkach istnieje konieczność odbioru rzeczy przez sprzedawcę. Co robić w sytuacji gdy sprzedawca popada w zwłokę z odbiorem rzeczy? Otóż i tym razem ustawodawca odmiennie reguluje uprawnienia przysługujące konsumentom i przedsiębiorcom. Odbiór rzeczy stanowi obowiązek sprzedawcy. Jeżeli sprzedawca zwleka z odbiorem rzeczy kupujący może odesłać rzecz na koszt i niebezpieczeństwo sprzedawcy. W przypadku gdy rzecz ulegnie utracie lub uszkodzeniu odpowiedzialność z tego tytułu poniesie sprzedawca. Natomiast jeżeli kupujący i
sprzedawca są przedsiębiorcami, kupujący jest ponadto uprawniony, a jeżeli wymaga tego interes sprzedawcy – również obowiązany, do sprzedaży tych rzeczy. Przede wszystkim, gdy istnieje ryzyko, że mogłyby one ulec zepsuciu czy zniszczeniu.(jogurty).

Rękojmia za wady towaru – podsumowanie

Sprzedawca odpowiada z tytułu rękojmi, jeżeli wada fizyczna zostanie stwierdzona przed upływem dwóch lat. Natomiast jeśli  chodzi o wady nieruchomości – przed upływem pięciu lat od dnia wydania rzeczy kupującemu. Roszczenie o usunięcie wady lub wymianę rzeczy sprzedanej na wolną od wad przedawnia się z upływem roku. Oczywiście licząc od dnia stwierdzenia wady.