Testament a darowizna

Swój majątek gromadzimy przez całe życie. Mimo że nasze myśli rzadko kierujemy ku temu, jakie dobra i komu pozostawimy po swojej śmierci, nadejdzie moment, w którym nasz majątek przejdzie w ręce naszych spadkobierców. W jaki sposób rozporządzić swoim majątkiem, aby odbyło się to zgodnie z naszą wolą? Zasadniczo wykorzystać do tego celu można dwie konstrukcje prawne, jakimi są testament i darowizna.

W tym miejscu warto również wskazać, że poza nimi do przeniesienia własności nieruchomości za życia można wykorzystać umowę dożywocia. Charakteryzuje się ona jednak tym, że na jej podstawie można nabyć wyłącznie nieruchomość, przy zagwarantowaniu jej dotychczasowemu właścicielowi miejsca zamieszkania, utrzymania i opieki. Ze względu na to, że na ten rodzaj umowy strony rzadko decydują się w praktyce, temat dzisiejszego wpisu skrócimy jedynie do omówienia prawnych kwestii związanych z testamentem i darowizną.

Z poniższego tekstu dowiesz się przede wszystkim:

Na czym polega umowa darowizny?
Czy dokonanie darowizny za życia może mieć wpływ na spadek?
Jakie są zasadnicze różnice pomiędzy darowizną a testamentem oraz w jakich okolicznościach warto wykorzystać te poszczególne konstrukcje prawne?

Po krótkim wstępie, zapraszam do lektury.

Umowa darowizny

Zgodnie z art. 888 Kodeksu cywilnego:

„Przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku”.

Mając na uwadze powyższą regulację kodeksową, można zatem stwierdzić, że umowa darowizny jest bezpłatnym świadczeniem, w ramach którego jedna ze stron (darczyńca) przekazuje składnik/składniki swojego majątku na rzecz drugiej strony (obdarowanego). Co istotne, przepisy prawa nie wskazują na jakiekolwiek ograniczenia lub wymogi co do osoby obdarowanego. W konsekwencji może nią być każdy – zarówno osoba fizyczna, jak i osoba prawna. Ponadto stronami umowy darowizny nie zawsze muszą być jedynie pojedyncze osoby. Przykładowo, w ramach takiej umowy, rodzice wspólnie mogą przekazać mieszkanie swojemu dziecku i jego partnerowi/partnerce. Pamiętajmy przy tym również, że darowiznę można przekazać członkom najbliższej rodziny, ale także osobom niespokrewnionym.

W ramach darowizny można rozdysponować część lub całość majątku – dotyczy to zarówno rzeczy ruchomych, jak i nieruchomości – jeszcze za życia. Pomimo tego, że umożliwia ona ich nabycie w sposób bezpłatny, czasem pociąga za sobą konkretne obowiązki oraz koszty, o czym poniżej.

Uwaga!

Rozwiązania umowy darowizny nie można żądać po upływie dwóch lat od jej wykonania.

W tym miejscu należy również wskazać, że umowa darowizny nie kończy się jedynie na przekazaniu majątku przez darczyńcę. Jeśli popadnie on w niedostatek, na obdarowanym ciąży obowiązek jego wspierania. Odpowiedzialność ta ogranicza się do wysokości istniejącego wzbogacenia. Z ciążącego obowiązku może zwolnić się, zwracając darowiznę lub kwotę jej odpowiadającą.

Czy darowizna dokonana za życia ma wpływ na późniejszy spadek?

Na podstawie obowiązujących przepisów, darowizny, których za życia udzielił spadkodawca, są zaliczane do masy spadkowej w dziedziczeniu ustawowym. W konsekwencji wartość wszystkich dokonanych darowizn należy dołączyć do wartości pozostałego majątku. Dopiero tak wyceniony spadek dzieli się między spadkobierców.

W przypadku gdy jeden ze spadkobierców otrzymał wcześniej od spadkodawcy darowiznę, jego udział w spadku będzie odpowiednio pomniejszony o wartość darowizny. Mówi o tym art. 1042 Kodeksu cywilnego, który stanowi, że:

„Zaliczenie na schedę spadkową przeprowadza się w ten sposób, że wartość darowizn (…) podlegających zaliczeniu dolicza się do spadku lub do części spadku, która ulega podziałowi między spadkobierców obowiązanych wzajemnie do zaliczenia, po czym oblicza się schedę każdego z tych spadkobierców, a następnie każdemu z nich zalicza się na poczet jego schedy wartość darowizny (…) podlegającej zaliczeniu”.

Uwaga!

Darczyńca może zastrzec, że darowizna, którą przekazuje, nie podlega zaliczeniu do schedy spadkowej. Można to zapisać już w umowie darowizny.

W momencie gdy podejmiemy już decyzję o chęci rozporządzenia własnym majątkiem, często pojawia się kolejny dylemat. Co będzie lepsze: testament czy darowizna? Obie te opcje bowiem mogą być równie skutecznym sposobem na przekazanie majątku. Jak to zwykle w prawie bywa, wszystko oczywiście będzie zależało od danych okoliczności i konkretnego stanu faktycznego.

Jakie są zatem zasadnicze różnice pomiędzy testamentem a darowizną?

Główna różnica pomiędzy testamentem a darowizną jest oczywista i polega na tym, że darowizna jest skuteczna natychmiast, a testament dopiero po śmierci. W pierwszej kolejności powinniśmy zatem odpowiedzieć sobie na pytanie: czy chcemy swój majątek (lub jego część) przekazać danej osobie już teraz, czy dopiero w momencie naszej śmierci?
Kolejna różnica dotycząca tych dwóch sposobów przekazywania majątku dotyczy możliwości odwołania. Odwołanie testamentu może nastąpić z dowolnego powodu, dowolną ilość razy. Wszystko jest zależne od woli spadkodawcy. Natomiast w przypadku darowizny sprawa jest bardziej skomplikowana. Zgodnie z tym, o czym wspominałam wcześniej, darowiznę można odwołać do 2 lat od momentu jej dokonania, a dodatkowo odwołanie należy poprzeć odpowiednim powodem. Przepisy prawa wskazują na tzw. „rażącą niewdzięczność”, którą w praktyce bardzo trudno zdefiniować. Właśnie z tego względu najczęściej konieczne okazuje się przeprowadzenie postępowania sądowego w tej sprawie.