Czym jest umowa przewozu w prawie polskim? Jakie są rodzaje umowy przewozu?

Umowa przewozu (potocznie zwana zleceniem transportowym) jest jedną z instytucji prawnych zawartych w Księdze Trzeciej Zobowiązań Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93).

Wyróżniamy co do zasady dwa rodzaje umów przewozu:

• Umowa przewozu osób – podstawowym elementem tego rodzaju umowy przewozu jest zobowiązanie przewoźnika do zapewnienia podróżnym (pasażerom) odpowiedniego rodzaju transportu, bezpieczeństwa i higieny oraz takich wygód, jakie ze względu na rodzaj transportu uważa się za niezbędne (art. 776 KC). Roszczenia z umowy przewozu osób przedawniają się z upływem roku od dnia wykonania przewozu, a gdy przewóz nie został wykonany od dnia, kiedy transport miał być wykonany (art. 778 KC).
• Umowa przewozu rzeczy – w ramach tego rodzaju umowy przewozu przewoźnik powinien zostać odpowiednio poinformowany m.in. co do adresu odbioru przesyłki od zlecającego przewóz, miejsca przeznaczenia tj. miejsca docelowego, oznaczenia przesyłki, sposobu opakowania. Ponadto wysyłający jest zobowiązany do przekazania wszelkich potrzebnych dokumentów ze względu na przepisy celne, podatkowe czy administracyjne (art. 782 KC). Warto również wspomnieć, że przewoźnik powinien zawiadomić niezwłocznie odbiorcę o nadejściu przesyłki do miejsca przeznaczenia. Natomiast termin przedawnienia roszczeń z umowy przewozu rzeczy wynosi rok od dnia dostarczenia przesyłki, a w razie całkowitej utraty przesyłki lub jej dostarczenia z opóźnieniem – od dnia, kiedy przesyłka miała być dostarczona (art. 792 KC).

Art. 774 KC  definiuje umowę przewozu jako umowę, w której „przewoźnik zobowiązuje się w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa do przewiezienia za wynagrodzeniem osób lub rzeczy”.

Fundamentalną cechą umowy jest zobowiązanie przewoźnika do dostarczenia rzeczy bądź osób z danego miejsca do miejsca docelowego.

Regulacje UE dotyczące umowy przewozu

Strony zawierające umowę, będące obywatelami różnych państw członkowskich UE, mają prawo skorzystania z tzw. swobody wyboru prawa (art. 3  Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego I Rady (WE) Nr 593/2008 z dnia 17 czerwca 2008 r. w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych tzw.  Rzym I. Oznacza to, że umowa podlega prawu, które wybiorą strony. Na przykład obywatel Francji z obywatelem polskim mogą zastrzec w zawartej ze sobą umowie właściwość prawa polskiego jako prawa właściwego dla tej umowy.

Wybór prawa może zostać dokonany wyraźnie lub wynikać z całokształtu postanowień umowy lub okoliczności sprawy. Strony mają również możliwość wyboru prawa właściwego dla całej umowy lub tylko dla jej części.

Jaka jest właściwość prawa w sytuacji braku wyboru przez strony prawa właściwego dla transgranicznej umowy przewozu osób?

Jeżeli strony w transgranicznej umowie przewozu dotyczącej osób nie dokonają wyboru prawa, prawem właściwym będzie prawo państwa, w którym podróżny ma miejsce zwykłego pobytu. Jest to miejsce, gdzie zwykle osoba przebywa i ma swoje centrum interesów życiowych, przy czym, co istotne, owo centrum opiera się na okolicznościach faktycznych, a nie prawnych.

Warunkiem uznania dla danego stosunku prawnego przewozu osób prawa miejsca zwykłego pobytu podróżującego jest fakt, aby w tym samym państwie znajdował się początek lub miejsce docelowe podróży. Jeśli warunek powyższy nie jest spełniony, zastosowanie mieć będzie prawo państwa, w którym znajduje się miejsce zwykłego pobytu przewoźnika.

Należy zwrócić uwagę na to, że dla umowy przewozu osób strony mogą wybrać jako prawo właściwe wyłącznie prawo państwa, w którym:

1. podróżny ma miejsce zwykłego pobytu lub
2. przewoźnik ma miejsce zwykłego pobytu lub
3. znajduje się siedziba głównego organu zarządzającego przewoźnika lub
4. znajduje się miejsce wyjazdu lub
5. znajduje się miejsce przeznaczenia (miejsce docelowe podróży).

Jaka jest właściwość prawa w sytuacji braku wyboru przez strony prawa właściwego dla transgranicznej umowy przewozu towarów?

Jeżeli strony umowy przewozu towarów pochodzących z różnych państw Unii Europejskiej nie określiły, którego kraju normy prawne będą miały zastosowanie do zawartej między stronami umowy przewozu towarów, prawem właściwym dla takiej umowy będzie prawo państwa, w którym przewoźnik ma miejsce zwykłego pobytu, pod warunkiem jednak, że w tym samym państwie znajduje się miejsce przyjęcia towaru do przewozu lub miejsce dostawy, albo miejsce zwykłego pobytu nadawcy. Jeśli zaś warunki te nie są spełnione – stosuje się prawo państwa, w którym znajduje się uzgodnione przez strony miejsce dostawy.

Regulacje państw nienależących do UE dotyczące umowy przewozu.

Stronami umowy przewozu oczywiście mogą być także obywatele państw spoza Unii Europejskiej oraz firmy z siedzibą położoną poza jej terytorium. Prawo którego z krajów stosować należy do takich umów, jeżeli strony nie uzgodniły tej kwestii między sobą?

Zastosowanie do interpretacji zapisów umownych w takiej sytuacji znajdą w pierwszej kolejności umowy lub akty prawne podpisane na szczeblu krajowym pomiędzy państwami miejsca zwykłego pobytu lub siedziby kontrahentów.

Warto wskazać również, że jeżeli jedna ze stron umowy przewozu pochodzi z państwa należącego do Unii Europejskiej (np. z Polski), to ustalając prawo właściwe dla interpretacji danej umowy pomiędzy kontrahentami, należy wziąć pod uwagę także umowy czy uregulowania odnoszące się do stosunków cywilnoprawnych, jakie z danym krajem pozaunijnym podpisała sama Unia Europejska, a niekoniecznie tylko np. Polska.

Jeśli nawet tym sposobem nie znajdziemy odpowiedzi trzeba sięgnąć po  ustawę z dnia 4 lutego 2011 r. – Prawo Prywatne Międzynarodowe (Dz.U. Nr 80, poz. 432), która zawiera ogólne zapisy dotyczące spraw transgranicznych oraz wytyczne, co zrobić, kiedy przepisy jednego państwa kontrahenta są sprzeczne z przepisami państwa drugiej strony.

Forma prawna umowy przewozu

Umowę przewozu można zawrzeć w różnych formach, które różnią się od siebie m.in. sposobem złożenia oświadczeń, miejscem czy nośnikiem. Każda z form jest wiążąca dla obu stron, niezależnie, czy została złożona na odległość czy w biurze u jednego z kontrahentów. Osoba, której jednak zależy na zabezpieczeniu swoich interesów, powinna nalegać na zawarcie umowy drogą formalną, gdyż w ten sposób będzie można zidentyfikować zarówno strony jak i treść zawartej miedzy stronami umowy. Wybór najczęściej pada na dokument, który jest po prostu umową pisemną, ewentualnie formę tzw. dokumentową, którą stanowić może np. korespondencja mailowa ze skanem umowy, ale opatrzona podpisami obu stron!

Możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności strony umowy przez państwo obce.

Zgodnie z Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) NR 1215/2012 z dnia 12 grudnia 2012 r. osoba, która ma miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej może być pozwana w innym państwie członkowskim w sprawach m.in. dotyczących umowy (np. przewozu) przed sąd miejsca wykonania danego zobowiązania, a jeśli nie ustalono miejsca wykonania zobowiązania przy umowie przewozu, miejscem tym będzie miejsce w państwie członkowskim, w którym usługi zgodnie z umową były świadczone albo miały być świadczone.

Podsumowanie

Umowa przewozu pomiędzy kontrahentami państw członkowskich UE jest tematem dosyć obszernym, który regulują akty prawne wydawane przez organy Unii Europejskiej. Przy sporządzaniu wspomnianej umowy warto zwrócić uwagę na parę istotnych kwestii, takich jak warunki przewozu zawarte w treści dokumentu, postanowienia dotyczące przewoźnika i zleceniodawcy. Należy również zadbać o zawarcie umowy w odpowiedniej formie, w celu zabezpieczenia swoich interesów. Jednym z filarów naszej Kancelarii jest pomoc prawna i doradztwo w przypadku umów transgranicznych, w tym również umów przewozu. Jeżeli potrzebujesz porady w tym zakresie, to dobrze trafiłeś. Zadzwoń, napisz, skontaktuj się z nami!